Vani

वणी

सह्याद्रीच्या रम्य पर्वतरांगांमध्ये वसलेले वणीचे सप्तश्रृंगी देवी मंदिर म्हणजे भक्तांसाठी एक अद्भुत तीर्थक्षेत्र! समुद्रसपाटीपासून सुमारे ४,६५९ फूट उंचीवर स्थित हे मंदिर सात पर्वतशिखरांनी वेढलेले आहे, म्हणूनच याला “सप्तश्रृंगी” असे नाव मिळाले. महाराष्ट्रातील साडेतीन शक्तिपीठांपैकी एक असलेल्या या मंदिराला देशभरातून भाविक मोठ्या श्रद्धेने भेट देतात. इथे पोहोचताच निसर्गाच्या कुशीत विसावलेल्या या मंदिराचे आध्यात्मिक रूप जाणवते.

मंदिरापर्यंत पोहोचण्यासाठी बऱ्याच पायऱ्या आहेत, तर आधुनिक सोय म्हणून रोपवेची सुविधा उपलब्ध आहे. शिखरावरून दिसणारा नजारा मन मोहून टाकतो. थंड वाऱ्याच्या झुळुकीत देवीच्या जयघोषाने वातावरण भक्तिरसाने भरून जाते. मंदिराच्या गाभाऱ्यात सप्तश्रृंगी देवीची स्वयंभू मूर्ती पाहताच डोळ्यात भक्तीभाव दाटतो. इथला प्रत्येक क्षण भक्तांसाठी विलक्षण अनुभव देणारा असतो. निसर्गसौंदर्य आणि आध्यात्मिकतेचा अनोखा संगम म्हणजे सप्तश्रृंगी देवी मंदिर!

इतिहास

सप्तश्रृंगी देवी मंदिराच्या उत्पत्तीला पुराणात महत्त्वाचे स्थान आहे. हिंदू धर्मशास्त्रानुसार, हे मंदिर केवळ एक तीर्थक्षेत्र नसून स्वयंभू शक्तीपीठ आहे. प्राचीन कथा सांगतात की, भगवान शंकराने माता सतीच्या मृत्यूनंतर तांडव नृत्य केले. त्या वेळी सतीच्या पार्थिवाचे तुकडे पृथ्वीवर वेगवेगळ्या ठिकाणी पडले आणि सप्तश्रृंगी पर्वतावर तिचा उजवा हात पडल्याचे मानले जाते. यामुळे हे स्थान पवित्र शक्तीपीठ बनले आणि भक्तांसाठी श्रद्धेचे केंद्र ठरले.

या मंदिराला महिषासुर मर्दिनीच्या अद्भुत कथेचेही दैवी महत्त्व आहे. असे सांगितले जाते की, महिषासुर या राक्षसाचा संहार करण्यासाठी देवीने येथे अठरा हातांचा अवतार धारण केला. प्रत्येक हातात एक शक्तिशाली दिव्यास्त्र होते. याच ठिकाणी महिषासुर आणि देवी यांच्यात महायुद्ध झाले आणि अखेरीस देवीने त्या दुष्ट राक्षसाचा वध केला. आजही या मंदिरात देवीचे अठरा हातांचे रूप पाहता येते. हीच ती जागा जिथे देवीने असुरांचा नाश केला आणि भक्तांचे रक्षण करण्याचा संकल्प केला. त्यामुळे येथे आल्यावर भक्तांना देवीची कृपा आणि शक्ती यांचा अनुभव मिळतो.

मंदिर संकुल

सप्तश्रृंगी देवी मंदिर हे भव्य वास्तुकलाशैलीचे अद्वितीय उदाहरण आहे. सह्याद्रीच्या रम्य पर्वतशृंखलेत कोरलेल्या या मंदिराला दिव्य तेज आहे. मंदिराचा गर्भगृह एका उंच कड्याच्या भिंतीत कोरलेले आहे, जे याच्या पवित्रतेला आणखी गूढ तरीही भव्य रूप देते. देवी सप्तश्रृंगीची मूर्ती सुमारे आठ फूट उंच आहे. ती संपूर्ण लाल रंगाने माखलेली असून तिने अठरा हातांमध्ये विविध आयुधे धारण केलेली आहे. देवीच्या शुभ्र डोळ्यांमध्ये अपार करुणा आणि शक्तीचा संचार जाणवतो.

पूर्वी मंदिरापर्यंत पोहोचण्यासाठी ५०० हून अधिक पायऱ्या चढाव्या लागायच्या. हा प्रवास श्रद्धेची आणि भक्तीची खरी परीक्षा ठरत असे. मात्र, अलीकडच्या काळात येथे रोपवे (फ्युनिक्युलर ट्रॉली) बसवण्यात आला आहे, ज्यामुळे वयोवृद्ध आणि दिव्यांग भक्तांसाठी मंदिरप्रवेश सुलभ झाला आहे. मंदिर परिसरात एक भव्य प्रार्थनागृह आहे. धार्मिक वस्तू आणि प्रसाद विक्री करणारी छोटी दुकानेही येथे आहेत. याशिवाय, मंदिरात भक्तांसाठी महाप्रसादाची व्यवस्था केली जाते. देवीच्या दर्शनाने आणि या पवित्र ठिकाणच्या वातावरणाने प्रत्येक भक्ताच्या मनात भक्ती आणि समाधानाची अनुभूती निर्माण होते.

धार्मिक विधी आणि उत्सव

सप्तश्रृंगी देवी मंदिरातील पूजाविधी भक्तांसाठी अलौकिक आणि भक्तीमय अनुभव देणारे असतात. दिवसाची सुरुवात मंगल आरतीने होते. पहाटेच्या गूढ वातावरणात देवीला जागवण्यासाठी भक्त भावपूर्ण प्रार्थना आणि स्तोत्रे गातात. दिवसभर अभिषेक, अलंकार आणि विविध आरत्या होतात. या पूजांमध्ये सहभागी होताना भक्तांना देवीच्या अद्वितीय सान्निध्याची अनुभूती मिळते.

चैत्र नवरात्रीच्या काळात मंदिराला विशेष शोभा प्राप्त होते. मार्च-एप्रिलमध्ये साजरा होणारा हा उत्सव हजारो भक्तांना आकर्षित करतो. देवीच्या दर्शनासाठी मंदिरात प्रचंड गर्दी उसळते. आकर्षक रोषणाई, भव्य मिरवणुका आणि पारंपरिक वाद्यांच्या गजरात मंदिराचा परिसर भक्तिरसात न्हालेला असतो. शारदीय नवरात्र, जी सप्टेंबर-ऑक्टोबर महिन्यात येते, तीही येथे मोठ्या भक्तिभावाने साजरी केली जाते. या काळात मंदिर परिसर आध्यात्मिक ऊर्जा, श्रद्धा आणि सांस्कृतिक रंगत यांनी भारलेला असतो. या दोन्ही नवरात्रोत्सवांमध्ये देवीला विविध अलंकारांनी सजवले जाते, विशेष पूजा-अर्चा केल्या जातात आणि संपूर्ण परिसर भक्तिरसात न्हालेल्या वातावरणाने भारून जातो.

भेट देण्यासाठी योग्य काळ

सप्तश्रृंगी देवी मंदिराला भेट देण्यासाठी ऑक्टोबर ते मार्च हा सर्वात उत्तम काळ आहे. या महिन्यांत थंड आणि आल्हाददायक हवामानामुळे डोंगरमाथ्यावरची सफर अधिक आनंददायी होते. मंदिर परिसरातील निसर्गसौंदर्य आणि सह्याद्रीच्या डोंगररांगांचे विलोभनीय दृश्य या काळात पाहायला मिळते. पावसाळ्यात म्हणजेच जून ते सप्टेंबरदरम्यान संपूर्ण परिसर हिरवाईने नटतो, धबधबे आणि धुके वातावरणाला अद्भुत देखावा देतात. मात्र, पाऊस जास्त असल्यामुळे चढाई थोडी कठीण आणि निसरडी होऊ शकते.

खऱ्या आध्यात्मिक अनुभवासाठी नवरात्रोत्सवाच्या काळात येथे जाणे विशेष फलदायी ठरते. देवीच्या दर्शनासाठी या काळात लाखो भक्त येथे येतात. संपूर्ण मंदिर रोषणाईने उजळून निघते, विविध धार्मिक कार्यक्रम आणि भव्य पूजा-अर्चा होतात. मात्र, या काळात गर्दी प्रचंड वाढते, त्यामुळे प्रवास आणि निवासाची सोय आधीच निश्चित करून जाणे अत्यावश्यक ठरते.

कसे पोहोचाल?

सप्तश्रृंगी देवी मंदिर गाठणे सोपे आणि सुविधाजनक आहे. नाशिक विमानतळ हे या ठिकाणी जाण्यासाठी सर्वात जवळचे विमानतळ असून ते सुमारे ८० किलोमीटर अंतरावर आहे. आंतरराष्ट्रीय प्रवाशांसाठी मुंबईतील छत्रपती शिवाजी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ हा सर्वात सोयीस्कर पर्याय आहे, जो मंदिरापासून सुमारे २३१ किलोमीटर दूर आहे.

नाशिक रोड रेल्वे स्थानक हे सर्वात जवळचे रेल्वे स्थानक आहे, जे मंदिरापासून ७० किलोमीटर अंतरावर आहे. मुंबई, पुणे आणि दिल्लीसारख्या प्रमुख शहरांमधून येथे नियमित रेल्वेसेवा उपलब्ध आहेत. रेल्वे स्थानकावरून मंदिरापर्यंत पोहोचण्यासाठी टॅक्सी, खासगी वाहने किंवा बससेवा सहज उपलब्ध असते. रस्त्याने प्रवासही अत्यंत सोयीस्कर आणि निसर्गरम्य आहे. नाशिक, मुंबई आणि इतर जवळच्या शहरांमधून एस.टी. बस आणि खाजगी टॅक्सीची सोय उपलब्ध आहे. पश्चिम घाटातील डोंगररांगांमधून जाणारा हा प्रवास रम्य आणि आध्यात्मिक शांती देणारा ठरतो.

आसपासची पर्यटन स्थळे

सप्तश्रृंगी देवीचे मंदिर पाहणे म्हणजे केवळ श्रद्धेचा प्रवास नाही, तर इथल्या समृद्ध वारशाचा आणि निसर्गसौंदर्याचा अनुभव घेण्याची संधी आहे. मंदिराच्या परिसरात अनेक ऐतिहासिक आणि धार्मिक स्थळे आहेत, जी प्रवासाला अधिक अर्थपूर्ण बनवतात.

मार्कंडेय टेकडी ही त्यातील एक रमणीय जागा आहे. असे मानले जाते की, या ठिकाणी ऋषी मार्कंडेय यांनी तपस्या केली होती. टेकडीच्या माथ्यावरून दिसणारा नजारा मन मोहून टाकतो. तिथले शांत वातावरण मनाला प्रसन्नतेची अनुभूती देते. ध्यानधारणा किंवा निसर्गाच्या सान्निध्यात वेळ घालवण्यासाठी हे ठिकाण आदर्श आहे.

आध्यात्मिक अनुभूती हवी असेल, तर त्र्यंबकेश्वर मंदिराला नक्की भेट द्यावी. बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक असलेल्या या मंदिराला मोठे धार्मिक महत्त्व आहे. देशभरातून येथे लाखो भक्त येतात. गंगेसम जीवनदायिनी गोदावरी नदी याच ठिकाणी उगम पावते, त्यामुळे या स्थळाचे पावित्र्य आणखी वाढते.

सह्याद्रीच्या कुशीत वसलेली अंजनेरी पर्वतश्रेणी साहसप्रेमींसाठी पर्वणीच आहे. येथेच मारुतीरायांचा जन्म झाला, असे मानले जाते. हिरव्यागार दरींच्या पार्श्वभूमीवर उंच टेकड्यांचा हा नजारा डोळ्यांचे पारणे फेडतो. इथे ट्रेकिंग करताना निसर्गाची अनोखी अनुभूती मिळते.

पंचवटी हे रामायणकालीन ठिकाण पाहिल्याशिवाय नाशिकचा प्रवास पूर्ण होणार नाही. प्रभू श्रीराम, सीता आणि लक्ष्मण यांनी वनवासकाळातील काही दिवस इथे घालवले होते. कालाराम मंदिर आणि सीता गुंफा ही इथली महत्त्वाची स्थळे आहेत. रामायणाच्या ऐतिहासिक कथा प्रत्यक्ष अनुभवल्यासारखे वाटते.

सप्तश्रृंगी देवीच्या दर्शनासोबत ही स्थळे पाहिली, तर हा प्रवास अधिक अर्थपूर्ण आणि संस्मरणीय ठरेल.

श्रद्धा आणि भक्तीचा प्रवास

सप्तश्रृंगी देवीचे मंदिर म्हणजे केवळ श्रद्धेचे ठिकाण नाही, तर भक्ती, इतिहास आणि निसर्गाच्या अद्वितीय संगमाचे प्रतीक आहे. सह्याद्रीच्या उत्तुंग पर्वतशिखरांमध्ये वसलेले हे मंदिर भक्तांच्या आस्थेचे केंद्र आहे. इथे आल्यावर मनाला एक अनोखी शांती मिळते.

देवीच्या दर्शनाने भक्तांचे मनोबल वाढते. निसर्गरम्य डोंगररांगांमध्ये वसलेले हे ठिकाण साहसप्रेमींसाठी पर्वणीच आहे. मंदिराकडे जाणारा रस्ता निसर्गसौंदर्याने नटलेला आहे. उंच शिखरावरून दिसणारा नजारा डोळ्यांचे पारणे फेडतो.

ही यात्रा श्रद्धेची आहे, इतिहासाचा गौरव साजरा करण्याची आहे आणि निसर्गाच्या सान्निध्यात स्वतःला गवसण्याची आहे. सप्तश्रृंगी देवीचे मंदिर एकदा पाहिले, की ते कायमच्या आठवणींमध्ये कोरले जाते. महाराष्ट्रातील धार्मिक यात्रांसाठी हे ठिकाण नक्कीच सर्वोत्तम पर्याय आहे.