Kandhar

कंधार किल्ला

कंधार किल्ला म्हणजे नुसता दगड-मातीचा किल्ला नाही, तर तो इतिहासाच्या असंख्य पानांचा साक्षी आहे. नांदेड जिल्ह्यात उभा असलेला हा किल्ला आजही भूतकाळातील रणसंग्राम, पराक्रम आणि स्थापत्यशास्त्राची जिवंत साक्ष देतो. भव्य तटबंदी, रहस्यमय अवशेष आणि अप्रतिम निसर्गदृश्य यामुळे हा किल्ला प्रत्येक इतिहासप्रेमी आणि साहसी प्रवाशांना आकर्षित करतो. भूतकाळातील शौर्यगाथा ऐकताना वाटणारी थरारक अनुभूती, गडावरून दिसणारे अप्रतिम नजारे, आणि मजबूत बुरुजांचा अभेद्यपणा—सगळे काही मनाला वेड लावते. किल्ल्याच्या भव्य दरवाजातून आत शिरताना जणू भूतकाळातच प्रवेश केल्यासारखे वाटते. इथले जुने अवशेष, प्राचीन शिलालेख आणि शत्रूवर लक्ष ठेवण्यासाठी बांधलेले बुरुज, किल्ल्याच्या ऐतिहासिक महत्त्वाची साक्ष देतात. परशुराम तलावाच्या काठावर वसलेल्या या किल्ल्याने अनेक राजवटींचे उत्थान आणि पतन पाहिले आहे. हा किल्ला म्हणजे इतिहासाचा जिवंत दस्तऐवजच! साहस, इतिहास आणि निसर्गाची अद्वितीय सांगड घालणारा कंधार किल्ला तुम्ही एकदा तरी अनुभवायलाच हवा!

इतिहास

कंधार किल्ल्याचा इतिहास तब्बल हजार वर्षे मागे जातो. नवव्या-दहाव्या शतकात राष्ट्रकूट साम्राज्याच्या सुवर्णकाळात कृष्ण तृतीयने हा भक्कम किल्ला उभारला. हा किल्ला केवळ एक संरक्षक तटबंदी नव्हता, तर संपूर्ण राज्यासाठी एक महत्त्वाचे लष्करी आणि प्रशासकीय केंद्र होते. त्याच्या भौगोलिक स्थानामुळे शत्रूंच्या आक्रमणांना प्रतिकार करणे सोपे होते.

काळाच्या ओघात किल्ल्याच्या सत्ता बदलत गेल्या. राष्ट्रकूटांनंतर यादवांनी या किल्ल्यावर हक्क मिळवला. त्यांनी किल्ल्याची सुरक्षा अधिक मजबूत केली आणि लष्करी दृष्टिकोनातून त्याचा वापर सुरू केला. १४०३ मध्ये तुघलकांनी वारंगल जिंकल्यानंतर कंधार किल्लाही त्यांच्या ताब्यात गेला. नसरत सुलतान याची येथे नेमणूक झाली आणि तुघलकांनी किल्ल्याच्या संरचनेत बदल घडवले. पुढे बहमनी राजवट आणि अहमदनगरच्या निजामशहांच्या ताब्यात हा किल्ला गेला. या संघर्षांनी किल्ल्याचे स्थापत्य अधिक भक्कम झाले. मराठ्यांनी किल्ल्याची सत्ता घेतल्यानंतर तो त्यांच्या संरक्षण व्यवस्थेचा भाग बनला. शेवटी, इंग्रजांच्या राजवटीत हा किल्ला एका सैनिकी चौकी पुरता मर्यादित राहिला. पण त्याचे वैभव आजही इतिहासप्रेमींना भुरळ घालते.

वास्तुरचना

कंधार किल्ला हा स्थापत्यकलेचा अद्वितीय नमुना आहे. येथे हिंदू आणि इस्लामिक शैलींचे अप्रतिम मिश्रण पाहायला मिळते. भव्य तटबंदी, कलात्मक शिल्पकला आणि अत्याधुनिक संरक्षण प्रणाली यामुळे हा किल्ला अजेय ठरला. काळ्या दगडांनी बांधलेली विशाल भिंत किल्ल्याच्या महत्त्वाचा पुरावा आहे. शत्रूंना रोखण्यासाठी या भिंती भक्कमपणे उभारण्यात आल्या. किल्ल्याभोवती खोदलेला जलपरिखा हा त्याचा आणखी एक संरक्षणात्मक चमत्कार आहे. या खोल खंदकामुळे आक्रमण कर्त्यांना किल्ल्यात प्रवेश करणे कठीण व्हायचे. तटबंदीवर ठिकठिकाणी मजबूत बुरुज बांधलेले असून, त्यावरून पहारेकरी आणि धनुर्धारी शत्रूंच्या हालचालींवर बारीक नजर ठेवत असत.

जिंसी आणि माशली दरवाजातून आत प्रवेश करताच डोळ्यांचे पारणे फेडणारी शिल्पकला पाहायला मिळते. येथे शतकानुशतके जपलेली कलेची समृद्ध परंपरा दिसते. किल्ल्याच्या जवळच टेकडीवर प्राचीन ईदगाह आहे, ज्याला ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्त्व आहे. राजवाड्यांचे अवशेष आणि प्रशासकीय इमारतींचे भग्नावशेष आजही या किल्ल्याच्या वैभवशाली भूतकाळाची साक्ष देतात. तसेच, येथे बांधलेली अद्ययावत जलसाठा प्रणाली आणि विहिरी, लांबचलांब वेढ्यांच्या काळातही पुरेसा पाण्याचा साठा उपलब्ध करून देत असत.

पर्यटकांसाठी खास अनुभव

कंधार किल्ल्यावर उभं राहिल्यावर नजरेस पडणारा नजारा मन मोहून टाकतो. विस्तीर्ण डोंगररांगा, हिरवाईने नटलेलं निसर्गरम्य वातावरण आणि किल्ल्याभोवती गुंडाळलेला शांत जलपरिखा यांचे अद्भुत दृश्य मनाला वेगळाच आनंद देतं. संध्याकाळी सोनेरी आणि केशरी रंगांनी न्हालेलं आकाश पाहताना वेळ थांबावा असं वाटतं. किल्ल्याच्या उंचीवरून खाली पाहिल्यावर दिसणारं ऐतिहासिक कंधार शहर या नजाऱ्याला अजूनच गूढ आणि मोहक बनवतं.

साहसप्रेमींसाठी कंधार किल्ल्याचा ट्रेक हा एक रोमांचक अनुभव आहे. कंधार गावातून सुरू होणारा हा मार्ग चांगलाच ठळक असून, मध्यम श्रेणीचा असल्यामुळे नवशिक्यांपासून अनुभवी ट्रेकर्सपर्यंत प्रत्येकासाठी तो योग्य आहे. साधारणपणे १ ते १.५ तासांचा हा प्रवास निसर्गरम्य दृश्ये, ऐतिहासिक आठवणी आणि शिखरावर पोहोचल्यावर मिळणाऱ्या विजयाच्या आनंदाने भरलेला असतो. किल्ल्याच्या माथ्यावर पोहोचल्यावर जो सन्मान आणि समाधान मिळतं, त्याची तुलना कुठल्याही गोष्टीशी करता येणार नाही!

भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम काळ

कंधार किल्ला पाहण्यासाठी हिवाळा हा सर्वात उत्तम काळ आहे. ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी दरम्यान हवामान आल्हाददायक असतं, त्यामुळे भटकंती आणि किल्ल्याचा इतिहास अनुभवण्यासाठी ही सर्वोत्तम वेळ मानली जाते. हिवाळ्यातल्या सौम्य गारव्यामुळे प्रदीर्घ फेरफटका आणि निसर्गसौंदर्याचा मनमुराद आनंद घेता येतो.

पावसाळ्यात, जून ते सप्टेंबर दरम्यान, किल्ल्याचा परिसर हिरवाईने नटलेला असतो. गडाचे तट आणि डोंगररांगा धुक्याच्या चादरीत लपेटलेल्या दिसतात. मात्र, पाऊस झाल्यामुळे वाटा निसरड्या होतात, त्यामुळे ट्रेक करताना विशेष काळजी घ्यावी लागते. उन्हाळ्यात, म्हणजेच मार्च ते मे या काळात, किल्ल्यावर उन्हाचा तडाखा जाणवतो. तापमान जास्त असल्याने दुपारी फिरणं टाळलेलं बरं. मात्र, पहाटे किंवा संध्याकाळी गडावर गेल्यास उन्हाचा त्रास होत नाही आणि थंड वाऱ्याच्या झुळुकीत हा ऐतिहासिक किल्ला अधिक आनंददायी वाटतो. योग्य ऋतूत भेट दिल्यास कंधार किल्ल्याचा अनुभव अधिकच संस्मरणीय ठरतो!

कंधार किल्ल्यावर कसे पोहोचाल?

कंधार किल्ला सहज पोहोचता येण्यासारखा असून तो रस्ता, रेल्वे आणि हवाई मार्गाने जोडलेला आहे. इतिहासप्रेमी आणि प्रवाशांसाठी हा एक सोयीस्कर पर्यटनस्थळ आहे. नांदेडपासून अवघ्या ५० किमी अंतरावर असलेल्या या किल्ल्यापर्यंत स्थानिक बस, टॅक्सी आणि खाजगी वाहनांद्वारे सहज जाता येते. मुंबईहून प्रवास करत असाल, तर औरंगाबाद आणि नांदेडमार्गे जाणारा ५६० किमीचा प्रवास महाराष्ट्राच्या विविध भूप्रदेशातून जाणारा एक नयनरम्य अनुभव ठरतो.

रेल्वेने प्रवास करणाऱ्यांसाठी नांदेड जंक्शन हा सर्वात जवळचा रेल्वे स्थानक आहे. हे भारतीय रेल्वेच्या मुख्य मार्गांपैकी एक महत्त्वाचे स्थानक आहे. येथून टॅक्सी, बस किंवा इतर स्थानिक वाहनांनी किल्ल्यापर्यंत सहज जाता येते.

हवाई मार्गाने प्रवास करणाऱ्यांसाठी नांदेड विमानतळ उपलब्ध आहे. मुंबई आणि हैदराबादसारख्या शहरांमधून येथे थेट उड्डाणे असतात. विमानतळावरून टॅक्सी आणि बसद्वारे किल्ल्यापर्यंत पोहोचता येते. ऑक्टोबर ते मार्च हा काळ फिरण्यासाठी उत्तम आहे, कारण या महिन्यांत हवामान आल्हाददायक राहते आणि भटकंती अधिक सुखद होते.

इतर आकर्षणे

कंधार किल्ल्याला भेट देताना त्याच्या आसपासच्या अद्भुत ठिकाणांची सफरही तितकीच रोमांचक ठरते. इतिहास, अध्यात्म आणि निसर्गसौंदर्य यांचा अनोखा संगम या प्रवासात अनुभवायला मिळतो.

कंधार शहराचं वैभव त्याच्या मध्ययुगीन वारशातून स्पष्टपणे जाणवतं. प्राचीन मंदिरे, ऐतिहासिक अवशेष आणि संस्कृतीचं जतन करणारं हे शहर भूतकाळाच्या पाऊलखुणा जपून आहे. जुन्या वाड्यांच्या रस्त्यावरून फिरताना इतिहास जिवंत होतो. कंधारपासून अवघ्या ५० किमीवर नांदेड हे धार्मिक व ऐतिहासिक स्थळ आहे. इथलं हजूर साहिब गुरुद्वारा हे शीख धर्मातील पाच तख्तांपैकी एक असून, देशभरातून श्रद्धाळू इथे दर्शनासाठी येतात. हॉटळ मंदिर हे शिवालय प्राचीन शिल्पकलेचं अप्रतिम उदाहरण आहे. इतिहास आणि भक्तीचा संगम पाहायचा असेल, तर १३० किमी अंतरावर असलेला माहूर किल्ला आणि रेणुका देवी मंदिर विस्मयचकित करतात. किल्ल्यावरून दिसणारा डोंगरदऱ्यांचा नजारा मंत्रमुग्ध करतो. रेणुका देवीचं मंदिर हजारो भाविकांचं श्रद्धास्थान आहे.

निसर्गप्रेमींसाठी सहस्रकुंड धबधबा अपूर्व आनंद देणारा आहे. पैणगंगा नदीवरील हा विशाल धबधबा पावसाळ्यात आपल्या पूर्ण तेजात असतो. ही सर्व ठिकाणं कंधार किल्ल्याच्या प्रवासात अधिक रंगत आणतात. इतिहासाच्या साक्षीदार ठरणाऱ्या वास्तू, भक्तीमय स्थळं आणि निसर्गाच्या कुशीतला आनंद असा हा परिपूर्ण अनुभव असतो.

कंधार किल्ल्याला का भेट द्यावी?

कंधार किल्ला हा केवळ एक प्राचीन गड नाही, तर तो महाराष्ट्राच्या गौरवशाली इतिहासाचा साक्षीदार आहे. भव्य तटबंदी, शूर योद्ध्यांच्या आठवणी आणि काळाच्या प्रवाहात टिकून राहिलेलं अप्रतिम वास्तुशिल्प इथे पाहायला मिळतं. किल्ल्यावर उभं राहिल्यावर डोळ्यासमोर इतिहास जिवंत होतो. रणसंग्रामांचे पडसाद, सत्तांतराच्या कहाण्या आणि इथल्या शिळांमध्ये दडलेले अनंत रहस्य जाणून घेण्याचा अनुभव अनोखा ठरतो.

डोंगरमाथ्यावरून दिसणाऱ्या निसर्गरम्य दृश्यांची मोहिनी वेगळीच आहे. सकाळच्या कोवळ्या उन्हात किल्ला उजळून निघतो, तर संध्याकाळच्या क्षितिजावर सोनेरी छटा पसरते. गडाच्या वाटेवरचा प्रवासही तितकाच रोमांचकारी आहे. प्रत्येक वळणावर इतिहासाची साक्ष देणाऱ्या भिंती, दरवाजे आणि प्राचीन अवशेष भेट देतात.

हा प्रवास केवळ भूतकाळात डोकावण्याचा नाही, तर तो आपल्याला प्रेरणाही देतो. साहस, संस्कृती आणि इतिहासाचा अनोखा संगम इथे अनुभवता येतो.