Bhimashankar

भीमाशंकर

सह्याद्रीच्या घनदाट जंगलात वसलेले भीमाशंकर मंदिर हे श्रद्धा, इतिहास आणि निसर्गसौंदर्याचा अनोखा संगम आहे. भगवान शंकराच्या बाराही ज्योतिर्लिंगांपैकी एक म्हणून हे मंदिर अत्यंत पूजनीय आहे. यामुळे येथे वर्षभर हजारो भक्त आणि निसर्गप्रेमी भेट देतात.

मंदिराचा परिसर दाट जंगलांनी वेढलेला आहे. त्यामुळे येथे आल्यानंतर भक्तांना केवळ आध्यात्मिक शांतताच नव्हे, तर निसर्गाच्या सान्निध्यात रमण्याचा अनुभवही मिळतो. येथील थंड हवामान आणि हिरवाई मनाला प्रसन्नता देते. मंदिराची वास्तुशिल्प शैली आकर्षक असून काळ्या दगडांवर कोरलेली सुंदर शिल्पे आणि नाजूक नक्षीकाम भक्ती आणि कलेचे उत्तम उदाहरण आहे. मंदिराच्या पौराणिक महत्त्वाबाबत अनेक कथा सांगितल्या जातात. असे मानले जाते की भीमाशंकर येथेच भीमासुर राक्षसाचा वध करून भगवान शंकर प्रकट झाले होते.

निसर्ग आणि भक्तीचा अनोखा मिलाफ अनुभवायचा असेल, तर भीमाशंकर मंदिर एक परिपूर्ण तीर्थक्षेत्र आहे. येथे आल्यावर श्रद्धा, शांती आणि नैसर्गिक सौंदर्याचा अद्भुत अनुभव मिळतो.

इतिहास

भीमाशंकर मंदिर हे भगवान शंकराच्या बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक असून त्याला मोठे धार्मिक, ऐतिहासिक आणि स्थापत्य दृष्टीने महत्त्व आहे. सह्याद्रीच्या निसर्गरम्य पर्वतरांगेत वसलेले हे मंदिर अनेक शतकांच्या पूर्वी उभारले गेले. प्राचीन नागरा शैलीच्या स्थापत्यासोबतच पुढील काळात मराठी शासकांनी मंदिरात विविध बदल आणि सुधारणा केल्या.

पौराणिक कथेनुसार, हे मंदिर कुंभकर्णाचा पुत्र भीमासूराशी संबंधित आहे. अशी आख्यायिका आहे की रामाने कुंभकर्णाचा वध केल्याची गोष्ट भीमाला कळली तेव्हा त्याने प्रतिशोध घेण्यासाठी कठोर तपश्चर्या केली. भगवान ब्रह्मदेव प्रसन्न होऊन त्याला अपार शक्ती दिली. भीमासुराने या शक्तीचा गैरवापर करून प्रजेला त्रास द्यायला सुरुवात केली. देवतांनी आणि ऋषींनी भगवान शंकराची प्रार्थना केली आणि त्यानंतर शंकराने भीमासुराचा संहार केला आणि येथे प्रकट झाले. त्यामुळे या स्थळाला भीमाशंकर हे नाव मिळाले.

मंदिराच्या इतिहासावर नजर टाकल्यास चालुक्यांपासून ते पेशव्यांपर्यंत अनेक राजवटींनी त्याच्या जतनासाठी योगदान दिले आहे. मंदिराच्या भिंतींवर अप्रतिम दगडी कोरीवकाम आहे. येथे अनेक प्राचीन शिलालेख आणि इतर देवी-देवतांची मंदिरेही आहेत. भीमाशंकर मंदिर केवळ एक तीर्थक्षेत्र नसून, ते भारतीय संस्कृतीच्या समृद्ध वारशाचे प्रतीक आहे. अध्यात्म, इतिहास आणि निसर्गसौंदर्य यांचा संगम पाहायचा असेल, तर भीमाशंकर मंदिराला भेट देणे हा एक अविस्मरणीय अनुभव ठरतो.

मंदिर संकुल

भीमाशंकर मंदिर हे प्राचीन भारतीय स्थापत्यकलेचा एक अद्वितीय नमुना आहे. नागर शैलीत बांधलेल्या या मंदिरात स्वयंभू ज्योतिर्लिंग विराजमान आहे. भगवान शंकराच्या कृपेचा लाभ घेण्यासाठी येथे वर्षभर हजारो भक्त येतात. मंदिराच्या भिंतींवर अप्रतिम कोरीवकाम केलेले आहे. येथे हिंदू देवता, अप्सरा आणि पौराणिक कथा दगडावर कोरलेल्या दिसतात. या नक्षीकामातून त्या काळातील अतुलनीय कलाकौशल्याची झलक पाहायला मिळते. मंदिरातील स्तंभ आणि दरवाज्यांवरही बारकाईने कोरलेले अलंकरण आहे. प्रत्येक कोरीवकृती हिंदू धर्मग्रंथांतील कथा सांगते. मंदिराच्या मजबूत रचनेत हेमाडपंती स्थापत्यशैलीचा प्रभाव स्पष्ट दिसतो. या शैलीमुळे मंदिर शतकानुशतके टिकून राहिले आहे. अध्यात्म आणि वास्तुकलेचा सुंदर मिलाफ भीमाशंकर मंदिरात पाहायला मिळतो.

मंदिराभोवतालचा परिसरही निसर्गसंपन्न आहे. भीमाशंकर अभयारण्य येथे स्थित असून, हे निसर्गप्रेमींसाठी स्वर्गासमान आहे. येथे दुर्मीळ प्रजातींच्या वनस्पती आणि प्राण्यांचे वैविध्य आढळते. या अभयारण्यात दुर्मिळ मळबार जायंट स्क्विरल, म्हणजेच शेकरू, मोठ्या संख्येने आढळते. दाट जंगले, हिरवाईने नटलेले पर्वत आणि सुंदर धबधबे या परिसराचे सौंदर्य वाढवतात. ट्रेकिंग आणि निसर्गभ्रमंतीसाठी हे ठिकाण अत्यंत लोकप्रिय आहे. पक्षीनिरीक्षणासाठीही हा परिसर उत्तम मानला जातो. मंदिराचा आध्यात्मिक प्रभाव आणि निसर्गाचा शांत स्पर्श यामुळे येथे आलेल्या प्रत्येक भक्ताला आणि प्रवाशाला एक वेगळाच दिव्य अनुभव मिळतो.

धार्मिक विधी आणि उत्सव

भीमाशंकर मंदिर वर्षभर भक्तांनी गजबजलेले असते, परंतु काही प्रमुख सणांच्या काळात येथे विशेष आध्यात्मिक उत्साह पाहायला मिळतो. महाशिवरात्री हा येथील सर्वात मोठा सण आहे. हा सण फेब्रुवारी-मार्च महिन्यात साजरा केला जातो. या दिवशी हजारो भक्त रात्रभर जागरण करतात व भगवान शंकराच्या नामस्मरणात दंग होऊन अभिषेक आणि विविध धार्मिक विधी करतात. मंदिर परिसर मंत्रोच्चार आणि भक्तिरसाने भरलेला असतो.

श्रावण महिना हा येथे आणखी एक विशेष आध्यात्मिक काळ मानला जातो. जुलै-ऑगस्टमध्ये हजारो भक्त कावड यात्रा करतात. ते पवित्र जल घेऊन येतात आणि भगवान शंकराच्या ज्योतिर्लिंगावर अभिषेक करतात. या काळात मंदिर परिसर भक्तांनी फुलून जातो. कार्तिक पौर्णिमा हा देखील एक महत्त्वाचा सण आहे. नोव्हेंबर-डिसेंबर महिन्यात हा सोहळा साजरा केला जातो. या दिवशी मंदिर संपूर्ण दीपांनी उजळून निघते. विशेष पूजाअर्चा आणि धार्मिक विधी पार पडतात. भगवान शंकराला समर्पित या उत्सवामुळे मंदिराचा भक्तिमय माहोल आणखी तेजस्वी होतो. या सणांच्या काळात मंदिराला भेट देणे हा एक अविस्मरणीय अनुभव ठरतो. भीमाशंकर मंदिरातील या भक्तिपूर्ण उत्सवांमुळे श्रद्धा आणि भक्ती अधिक दृढ होते.

भेट देण्यासाठी योग्य काळ

भीमाशंकर मंदिर वर्षभर उघडे असते आणि प्रत्येक ऋतूत वेगवेगळा अनुभव देते. ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा सर्वात उत्तम काळ मानला जातो. या महिन्यांत हवामान थंड आणि आल्हाददायक असते. या काळात आध्यात्मिक साधक आणि ट्रेकिंग प्रेमी मोठ्या संख्येने येथे येतात. शांत वातावरणामुळे मंदिर आणि परिसर सहज पाहता येतो.

जून ते सप्टेंबर हा पावसाळ्याचा हंगाम संपूर्ण परिसराला हिरवाईने नटवतो. धबधबे कोसळतात आणि संपूर्ण परिसर निसर्गाच्या सौंदर्याने भारून जातो. मात्र, या काळात पायवाटा निसरड्या होतात, त्यामुळे काळजी घेणे गरजेचे असते. मार्च ते मे हा उन्हाळ्याचा काळ काहीसा उष्ण असतो. तरीही मंदिरात भाविकांची गर्दी असते. पहाटे आणि संध्याकाळी दर्शन घेतल्यास अधिक शांत आणि भक्तिमय अनुभव मिळतो. प्रत्येक ऋतू भीमाशंकरला वेगळे सौंदर्य आणि भक्तीमय वातावरण देते. श्रद्धा आणि निसर्गरम्य सौंदर्य यांचा अनोखा संगम येथे वर्षभर अनुभवता येतो.

कसे पोहोचाल ?

भीमाशंकर मंदिर सहजपणे पोहोचता येते, कारण हे रस्ते, रेल्वे आणि हवाई मार्गाने उत्तम जोडलेले आहे. सर्वात जवळचे विमानतळ पुणे आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे, जे सुमारे १२५ किलोमीटर अंतरावर आहे. पुण्याहून खासगी टॅक्सी किंवा राज्य परिवहन बसने भीमाशंकर गाठता येते. रेल्वेने प्रवास करणाऱ्यांसाठी सर्वात जवळचे स्थानक कर्जत आहे, जे मंदिरापासून सुमारे ६५ किलोमीटर दूर आहे. कर्जतहून स्थानिक टॅक्सी किंवा बसने मंदिरापर्यंत पोहोचता येते.

रस्तेमार्गे प्रवास अधिक सोयीस्कर आहे. भीमाशंकर मुंबईपासून २२३ किलोमीटर, पुण्यापासून १२५ किलोमीटर आणि नाशिकपासून २३० किलोमीटर अंतरावर आहे. या प्रमुख शहरांमधून नियमित एस.टी. बस आणि खासगी वाहने उपलब्ध आहेत. निसर्गरम्य रस्त्यामुळे प्रवास सुखद अनुभव देतो. साहसप्रेमींसाठी खांडस गावावरून ट्रेकिंगचा पर्यायही उपलब्ध आहे. या ट्रेकमध्ये पश्चिम घाटाच्या निसर्गरम्य दृश्यांचा आनंद घेता येतो. हा ट्रेक रोमांचक आणि निसर्गाच्या सान्निध्यात नेणारा अनुभव ठरतो.

रस्ता, रेल्वे किंवा ट्रेकिंग यापैकी कोणत्याही मार्गाने प्रवास केला तरी भीमाशंकरला पोहोचणे सोपे आणि आनंददायक आहे.

आसपासची पर्यटन स्थळे

भीमाशंकर ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन ही एक गहन आध्यात्मिक अनुभूती असते. मात्र, मंदिराच्या आसपासची ठिकाणे पाहून हा प्रवास अधिक रोमांचक आणि समृद्ध होतो. सह्याद्रीच्या निसर्गरम्य पर्वतरांगांमध्ये वसलेले भीमाशंकर केवळ एक तीर्थक्षेत्र नसून निसर्गप्रेमी आणि ट्रेकिंगसाठी उत्कृष्ट स्थान आहे. गुप्त भीमाशंकर हे येथील सर्वात रहस्यमय ठिकाणांपैकी एक आहे. येथे स्वयंभू शिवलिंग असल्याची मान्यता आहे. हे ठिकाण दाट जंगलात लपलेले असून अत्यंत शांत आणि भक्तिमय वातावरण आहे. ध्यान आणि आध्यात्मिक शांती शोधणाऱ्या भाविकांसाठी हे एक विशेष स्थान आहे.

हनुमान तलाव हे निसर्गाच्या सान्निध्यात वेळ घालवण्यासाठी उत्तम ठिकाण आहे. हिरव्यागार झाडांनी वेढलेले हे शांत तलाव पक्षीनिरीक्षण, पिकनिक आणि विश्रांतीसाठी योग्य आहे. येथे बसून वाहत्या पाण्याचा मंद आवाज आणि पक्ष्यांचा किलबिलाट अनुभवणे म्हणजे एक प्रसन्न अनुभव असतो.

साहसप्रेमींसाठी नागफणी पॉइंट हा एक उत्तम ट्रेकिंग पर्याय आहे. हे ठिकाण उंचीवर असून सह्याद्री पर्वतरांगांचे विहंगम दृश्य येथे पाहता येते. हा मार्ग रोमांचक आहे आणि ट्रेकच्या शेवटी मिळणारे निसर्गसौंदर्य अविस्मरणीय ठरते. बॉम्बे पॉइंट हे आणखी एक सुंदर ठिकाण आहे. येथून खोल दऱ्यांचे आणि दूरवर मुंबईचे देखावे पाहता येतात. हे ठिकाण छायाचित्रकारांसाठी आणि सूर्यास्त पाहण्यासाठी अतिशय आकर्षक आहे. इतिहासप्रेमींसाठी भीमाशंकरच्या जवळील भोरगिरी किल्ला पाहण्यासारखा आहे. या किल्ल्याचे अवशेष आणि तिथे पोहोचण्याचा रोमांचक ट्रेक यामुळे हे ठिकाण साहसप्रेमींसाठी उत्तम पर्याय आहे.

भीमाशंकर मंदिरासोबत या ठिकाणांना भेट दिल्यास हा प्रवास अधिक अर्थपूर्ण होतो. श्रद्धा, निसर्ग, साहस आणि इतिहास यांचा सुंदर संगम येथे अनुभवता येतो.

श्रद्धा आणि भक्तीचा प्रवास

भीमाशंकर मंदिर हे केवळ एक धार्मिक स्थळ नाही, तर ते आध्यात्मिक शांती, निसर्गाची अद्भुतता आणि स्थापत्यकलेचे अप्रतिम मिश्रण आहे. येथे आल्यावर भक्तांना केवळ ईश्वरी कृपेचा अनुभवच मिळत नाही, तर निसर्गाच्या सान्निध्यातही विलक्षण शांतता लाभते.

श्रद्धाळू भक्तांसाठी हे ठिकाण पवित्र ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेण्याचे स्थान आहे तर ट्रेकिंगप्रेमींसाठी भीमाशंकरची पर्वतरांग एक साहसी अनुभव देते. निसर्गप्रेमींना हिरव्यागार जंगलात फिरताना दुर्मीळ प्रजातींचे दर्शन होते. मंदिराच्या भव्य वास्तुशिल्पात प्राचीन नागर शैलीचे सौंदर्य दिसून येते. या पवित्र भूमीला भेट द्या आणि भीमाशंकर ज्योतिर्लिंगाच्या सान्निध्यात एक अविस्मरणीय प्रवास अनुभवा.