Nemgiri

नेमगिरी

सह्याद्रीच्या निसर्गरम्य पर्वतरांगांमध्ये लपलेले नेमगिरी मंदिर सौंदर्य आणि भक्तीचे अनोखे संगमस्थान आहे. महाराष्ट्राच्या परभणी जिल्ह्यातील जिंतूरपासून अवघ्या ३ किमी अंतरावर वसलेले हे पवित्र स्थान नक्कीच भेट देण्यासारखे आहे. अधिकृतरीत्या श्री दिगंबर जैन अतिशय क्षेत्र नेमगिरी संस्थान म्हणून ओळखले जाणारे हे मंदिर जैन परंपरेचा भव्य वारसा आणि अद्भुत शिल्पकलेचे प्रतीक आहे.

नेमगिरी मंदिर ही केवळ पूजेची जागा नाही, तर आत्मशांतीचा एक सुंदर निवास आहे. हे इतिहासाचा जिवंत साक्षीदार आहे आणि शांततेच्या शोधात असलेल्या प्रत्येकासाठी एक परिपूर्ण स्थळ आहे. येथे आल्यावर मन भक्तीमय होते आणि निसर्गाच्या कुशीत हरवून जाते. हे गूढ आणि मंत्रमुग्ध करणारे ठिकाण नक्कीच एक वेगळा अनुभव देणारे आहे!

इतिहास

नेमगिरी मंदिराचा इतिहास त्याच्या अद्भुत शिल्पकलेइतकाच समृद्ध आहे. कधी काळी हा प्रदेश जैनपूर म्हणून ओळखला जात असे. जैन संस्कृती आणि भक्तीचे हे एक मोठे केंद्र होते. नवव्या शतकातील राष्ट्रकूट सम्राट अमोघवर्ष यांनी जैन धर्माच्या प्रचारासाठी मोठे योगदान दिले. त्यांच्या आश्रयामुळे येथील भव्य मंदिरांची उभारणी झाली. त्या काळात हा संपूर्ण प्रदेश मंत्रोच्चार आणि आध्यात्मिक शहाणपणाने गूंजत असे. पण काळ बदलला. इतिहासाने वेगळीच वळणे घेतली. अनेक आक्रमणांनी या भागावर तडाखा दिला. भव्य मंदिरे उद्ध्वस्त झाली. काळाच्या ओघात जैनपूरचे जिंतूर झाले, आणि वैभवशाली भूतकाळ हरवत गेला.

पण श्रद्धा वेळेच्या मर्यादा ओलांडते. जैन समाजाने अटळ निश्चयाने नेमगिरी मंदिराचे पुनरुज्जीवन करण्याचा विडा उचलला. भक्ती आणि समर्पणाच्या बळावर या मंदिराला पुन्हा त्याचे पूर्ववैभव प्राप्त झाले. आज हे मंदिर इतिहास आणि श्रद्धेच्या अद्वितीय संगमाचे प्रतीक आहे. प्रत्येक कोरीव खांब, प्रत्येक पवित्र मूर्ती एक संघर्षमय कहाणी सांगते.

शतकानुशतके बदल घडत गेले, पण नेमगिरी आजही आपल्या ऐतिहासिक वारशाची साक्ष देत उभे आहे. येथे येणारे भाविक भव्य वास्तुकलेचा आस्वाद घेतात आणि ज्या भक्तांनी हा वारसा जपला, त्यांच्या अढळ श्रद्धेची प्रचीती घेतात. या पवित्र स्थळी भेट देणे म्हणजे काळाच्या प्रवाहात हरवून जाणे, जिथे भक्तीचा विजय विध्वंसावर होतो.

मंदिर संकुल

नेमगिरी मंदिर संकुल हे प्राचीन भक्ती आणि शिल्पकलेचा अद्वितीय नमुना आहे. नेमगिरी आणि चंद्रगिरी या दोन डोंगरांवर वसलेले हे तीर्थक्षेत्र भव्य लेणी मंदिर आणि चैत्यालयांसाठी प्रसिद्ध आहे. आठव्या ते नवव्या शतकादरम्यान साकारलेल्या या लेण्यांमध्ये अप्रतिम कोरीवकाम आणि अद्भुत स्थापत्यशैली पाहायला मिळते. येथे दरवर्षी हजारो भाविक आणि इतिहासप्रेमी भेट देतात.

नेमगिरीतील लेणी भक्ती आणि चमत्कार यांचे अद्भुत संगम आहेत. लेणी क्रमांक तीनमध्ये भगवान शांतिनाथांची सहा फूट उंच भव्य मूर्ती आहे. या मूर्तीभोवती असलेली शांतीची ऊर्जा प्रत्येक भाविकाच्या मनाला स्पर्श करते. लेणी क्रमांक चारमध्ये भगवान नेमिनाथांची सात फूट उंच मूर्ती आहे. या मंदिराच्या मुख्य देवतेच्या रूपात त्यांची पूजा केली जाते. ही मूर्ती आत्मशुद्धी आणि मोक्षमार्गाचे प्रतीक मानली जाते.

पण सर्वांत अद्भुत चमत्कार लेणी क्रमांक पाचमध्ये पाहायला मिळतो. येथे भगवान पार्श्वनाथांची साडेसहा फूट उंच मूर्ती विराजमान आहे, जी ‘अंतरिक्ष पार्श्वनाथ’ म्हणून ओळखली जाते. विशेष म्हणजे ही मूर्ती जमिनीपासून तब्बल तीन इंच हवेत तरंगताना दिसते! या अविश्वसनीय घटनेचे गूढ आजही उलगडले गेले नाही. या चमत्कारी मूर्तीसमोर उभे राहिल्यावर प्रत्येक भाविकाच्या मनात अपार भक्ती आणि विस्मयाची भावना निर्माण होते.

नेमगिरीच्या पुढे चंद्रगिरी डोंगर हे आणखी एक पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. येथे जैन तीर्थंकरांच्या भव्य चौबीसी मूर्ती कोरल्या गेल्या आहेत. विशेषतः भगवान शांतिनाथ, कुंथुनाथ आणि अरहनाथ यांच्या उंच मूर्ती येथे भक्तांच्या श्रद्धेचे केंद्र आहेत. या डोंगरावर पोहोचण्यासाठी तब्बल २५० पायऱ्या चढाव्या लागतात. मात्र, एकदा शिखरावर पोहोचल्यानंतर डोळ्यांना भव्य निसर्गदृश्य आणि मनाला अपूर्व शांततेचा अनुभव मिळतो.

नेमगिरी आणि चंद्रगिरी एकत्रितपणे जैन धर्माच्या समृद्ध इतिहासाचे आणि भक्तीच्या अद्वितीय शक्तीचे प्रतीक आहेत. येथे येणाऱ्या प्रत्येक यात्रेकरूला श्रद्धा, शांती आणि आध्यात्मिक उन्नतीचा अमूल्य अनुभव मिळतो.

धार्मिक विधी आणि उत्सव

नेमगिरी मंदिर जैन धर्माच्या भव्य सणांदरम्यान भक्तिभावाने उजळून निघते. संपूर्ण भारतातून हजारो भाविक येथे एकत्र येतात. या काळात मंदिर एक आध्यात्मिक ऊर्जा आणि पारंपरिक उत्साहाचे केंद्र बनते. विविध धार्मिक विधी, मंगल पूजा आणि भजनांमुळे संपूर्ण परिसर भक्तीमय होतो.

या सणांमध्ये भद्रद कृष्ण पंचमी हा एक अतिशय महत्त्वाचा दिवस मानला जातो. या पवित्र प्रसंगी विशेष पूजाअर्चा, पारंपरिक अनुष्ठान आणि सामूहिक प्रार्थना केली जाते. या दिवशी मंदिरात भाविकांची मोठी गर्दी असते आणि वातावरण मंत्रोच्चारांनी भारून जाते. याचप्रमाणे, भगवान नेमिनाथ जन्म कल्याणक हा आणखी एक भव्य सोहळा असतो. भगवान नेमिनाथांच्या जन्मोत्सवानिमित्त भव्य शोभायात्रा काढल्या जातात. भाविक मोठ्या भक्तिभावाने स्तुतीगीतं गातात आणि मंदिरात विशेष विधी पार पडतात. या सोहळ्यामुळे संपूर्ण परिसर आनंद आणि आध्यात्मिक ऊर्जेने भारलेला असतो.

त्याचप्रमाणे, भगवान पार्श्वनाथ मोक्ष कल्याणक देखील एक अत्यंत महत्त्वाचा सण आहे. या दिवशी भगवान पार्श्वनाथांच्या मोक्षप्राप्तीचा उत्सव मोठ्या श्रद्धेने साजरा केला जातो. मंदिरात भव्य पूजा, भजन, आणि धार्मिक प्रवचने आयोजित केली जातात. या प्रसंगी भाविक एकत्र येऊन सहभोजनाचा आनंद घेतात, त्यामुळे भक्ती आणि एकतेचे सुंदर वातावरण निर्माण होते.

या भव्य उत्सवांच्या वेळी नेमगिरी मंदिराला भेट देणे हा एक अविस्मरणीय आध्यात्मिक अनुभव ठरतो. जैन धर्माची समृद्ध परंपरा, पारंपरिक विधी आणि भक्तीमय वातावरण यांचा मनःपूर्वक आनंद घेता येतो. भक्त असो किंवा सांस्कृतिक वारसा अनुभवण्याची इच्छा असणारा प्रवासी, या सणांमधून नेमगिरी मंदिराच्या अतीव श्रद्धा आणि चिरंतन परंपरेचे साक्षीदार होण्याची संधी मिळते.

भेट देण्यासाठी योग्य काळ

नेमगिरी मंदिराला भेट देण्यासाठी ऑक्टोबर ते मार्च हा सर्वोत्तम काळ आहे. या महिन्यांत हवामान आल्हाददायक राहते, ज्यामुळे मंदिराचा परिसर पाहणे अधिक आनंददायक होते. याच काळात मंदिराची दिव्य सुंदरता आपल्या सर्वोच्च रूपात असते. जर तुम्हाला एक अनोखा अनुभव घ्यायचा असेल, तर मोठ्या जैन सणांच्या वेळी येथे भेट द्या. त्या वेळी मंदिर भक्ती, धार्मिक विधी आणि उत्साहाने गजबजलेले असते. भव्य सोहळे, मंगल पूजा आणि पारंपरिक स्तुतीगीतांचा नाद संपूर्ण वातावरणाला भक्तिमय करतो. हा नजारा पाहणे म्हणजे एक अनोखी आध्यात्मिक अनुभूती आहे! परंतु, एप्रिल ते जून दरम्यान उन्हाळ्याचे महिने टाळावेत. या काळात प्रखर उन्हामुळे मंदिर परिसर फिरणे कठीण होते. विशेषतः चंद्रगिरी डोंगर चढणे कठीण ठरू शकते. त्यामुळे तुमच्या यात्रेची योजना विचारपूर्वक आखा, जेणेकरून तुम्हाला नेमगिरी मंदिराची शांती, इतिहास आणि आध्यात्मिक ऊर्जा यांचा सर्वोत्तम आनंद घेता येईल.

कसे पोहोचाल?

नेमगिरी मंदिराला पोहोचणे सोपे आणि आरामदायक आहे. हवाई, रेल्वे किंवा रस्त्याने कोणत्याही मार्गाने प्रवास केला तरी ही यात्रा आनंददायी ठरते.

सर्वात जवळचे विमानतळ नांदेड विमानतळ आहे, जे केवळ 110 किमी अंतरावर आहे. मुंबई, पुणे आणि इतर प्रमुख शहरांमधून येथे नियमित विमानसेवा उपलब्ध आहे. विमानतळावरून जिन्तूरकडे जाण्यासाठी टॅक्सी आणि बस सहज मिळतात. रेल्वेने प्रवास करत असल्यास, परभणी जंक्शन हे सर्वात जवळचे रेल्वे स्थानक आहे, जे केवळ 43 किमी अंतरावर आहे. हे स्थानक मुंबई, पुणे आणि हैदराबादसारख्या मोठ्या शहरांशी उत्तम प्रकारे जोडलेले आहे. परभणीहून जिन्तूरसाठी नियमित बस सेवा उपलब्ध आहे, तसेच खासगी टॅक्सीनेही प्रवास करता येतो.

रस्त्याने प्रवास करायचा असल्यास, जिन्तूरपर्यंत पोहोचण्यासाठी उत्तम रस्त्यांचे जाळे आहे. राज्य महामार्ग जिन्तूरला परभणी, औरंगाबाद आणि नांदेडशी जोडतात. नियमित एस.टी. बस सेवा प्रवाशांसाठी अतिशय सोयीची ठरते, तर खासगी टॅक्सी आणि ऑटो-रिक्शा मंदिरापर्यंत जलद आणि आरामदायक प्रवास सुनिश्चित करतात.

आसपासची पर्यटन स्थळे

नेमगिरी मंदिराची यात्रा ही केवळ सुरुवात आहे. याच्या आसपास अनेक ऐतिहासिक, आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक ठिकाणे आहेत, जी हा अनुभव अधिक संस्मरणीय बनवतात.

फक्त ३ किमी अंतरावर जिंतूर शहर आहे, जिथे भव्य जैन मंदिरे पाहायला मिळतात. श्री पार्श्वनाथ दिगंबर जैन मंदिर आपल्या अद्भुत काचकामासाठी प्रसिद्ध आहे, तर श्री महावीर दिगंबर जैन मंदिराचे अप्रतिम शिल्पकला इतिहासप्रेमींना मोहवते. सुमारे ४० किमी दूर असलेले चारठाणा, महाराष्ट्राच्या मध्ययुगीन वैभवाचे दर्शन घडवते. येथे प्राचीन हेमाडपंती मंदिरे आहेत, जी स्थापत्यशास्त्राचे उत्कृष्ट उदाहरण आहेत. आध्यात्मिक अनुभूतीसाठी नांदेड, जे ११० किमीवर आहे, हे आवर्जून भेट देण्यासारखे ठिकाण आहे. येथे शीख धर्मातील पाच तख्तांपैकी एक असलेले हजूर साहिब गुरुद्वारा आहे, जे भाविकांना दिव्य शांतीचा अनुभव देते. परभणी, केवळ ४३ किमीवर, येथे रंगीबेरंगी मंदिरे आणि गजबजलेली बाजारपेठ पर्यटकांचे स्वागत करतात. येथे खऱ्या महाराष्ट्रीयन संस्कृतीचा अनुभव घेता येतो. या प्रवासात अंतिम पण अतिशय महत्त्वाचे ठिकाण म्हणजे औंढा नागनाथ मंदिर. हे ९० किमी दूर असून बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. भगवान शिवाचे हे प्राचीन मंदिर भक्तांसाठी पवित्र स्थान आणि स्थापत्यशास्त्राचा चमत्कार मानले जाते.

नेमगिरीच्या परिसरातील या ठिकाणी भेट देणे म्हणजे इतिहास, श्रद्धा आणि संस्कृती यांचा अनोखा संगम अनुभवणे!

श्रद्धा आणि भक्तीचा प्रवास

महाराष्ट्राच्या निसर्गरम्य प्रदेशात वसलेले नेमगिरी मंदिर श्रद्धा आणि भक्तीचे प्रतीक आहे. शतकानुशतके हे प्राचीन जैन तीर्थक्षेत्र हजारो भाविकांना आकर्षित करत आहे. डोंगराच्या शिखरावर वसलेले हे मंदिर तिथे पोहोचण्यासाठी थोड्या चढाईची आवश्यकता भासते, जी आत्मज्ञानाच्या प्रवासाचे प्रतीक मानली जाते. भगवान नेमिनाथ, २२ वे तीर्थंकर, यांना समर्पित असलेले हे मंदिर शांततेचा महोत्सव आहे, जिथे प्रत्येक भाविक ध्यान आणि प्रार्थनेत तल्लीन होतो. नेमगिरीकडे जाणारा प्रवास अत्यंत आध्यात्मिक आहे. विविध वयोगटातील भाविक भक्तिभावाने मंदिराच्या पवित्र मार्गावर चालत जातात. त्यांच्या ओठांवर स्तोत्रे आणि मनगटावर श्रद्धेचे बंधन असते. मंदिराचा संपूर्ण परिसर कोरीव शिल्पकलेने सजलेला असून, त्यावरील प्राचीन शिलालेख जैन धर्माच्या समृद्ध परंपरेची साक्ष देतात.

हे मंदिर अहिंसा, सत्य आणि संयम यांचे सखोल दर्शन घडवते. असे मानले जाते की या पवित्र स्थळी आलेल्या प्रत्येक भक्ताचा आत्मशुद्धीचा प्रवास पूर्ण होतो. धर्ममार्गाची दृढ बांधिलकी आणि शुद्ध भावनेने येथे येणारा प्रत्येक जण आध्यात्मिक ऊर्जेने भारावून जातो.