Vishnupuri Dam

विष्णुपुरी धरण

महाराष्ट्राच्या निसर्गसौंदर्याने नटलेल्या ठिकाणांपैकी एक म्हणजे विष्णुपुरी धरण! नांदेडमध्ये वसलेलं हे भव्य धरण केवळ अभियांत्रिकी कौशल्याचं उदाहरण नाही, तर निसर्गप्रेमींना साद घालणारं एक सुंदर ठिकाणही आहे. शांत परिसर, समृद्ध जैवविविधता आणि ऐतिहासिक महत्त्व यामुळे हे ठिकाण पर्यटकांसाठी निवांतपणासोबतच ऍडव्हेंचरचा देखील अनुभव देणारे ठरते.

इतिहास

हा गोदावरी नदीवर उभारलेला एक महत्त्वाचा जलसंधारण प्रकल्प आहे. सिंचन आणि पाणीपुरवठ्याच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी बांधले गेलेले हे धरण नांदेडच्या कृषी आणि जलव्यवस्थापनासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरले आहे. विष्णुपुरी प्रकल्पाचा एक भाग असलेले हे धरण परिसरातील शेतीच्या विकासासाठी मोठी भूमिका बजावते. या भागाचा इतिहास मराठा आणि मुघल काळाशी जोडलेला आहे. नांदेड हे एक समृद्ध सांस्कृतिक वारसा जपणारे शहर आहे. त्यामुळे धरण परिसरात फिरताना इतिहासाचा आणि आधुनिक जलसंवर्धनाच्या प्रगतीचा एकत्रित अनुभव घेता येतो. धरणाजवळ ऐतिहासिक स्थळेही पाहता येतात.

जैवविविधता

विष्णुपुरी धरणाचा परिसर जैवविविधतेने समृद्ध आहे. येथील जलाशय विविध प्रकारच्या पक्ष्यांना आकर्षित करतो, त्यामुळे पक्षीनिरीक्षकांसाठी हे एक उत्तम ठिकाण ठरते. धरणाच्या आसपास पसरलेली हिरवाई अनेक प्रकारच्या वनस्पती, वृक्ष आणि लहान वन्यजीवांना आश्रय देते, ज्यामुळे पर्यटकांना निसर्गाच्या सान्निध्यात रमण्याची संधी मिळते. शांत वातावरण आणि सतत वाहणाऱ्या पाण्याचा सुखद आवाज यामुळे येथे निवांतपणा अनुभवता येतो. फोटोग्राफीसाठीही हा परिसर अतिशय सुंदर आहे.

विष्णुपुरी धरणाजवळील पर्यटन स्थळे

विष्णुपुरी धरण, नांदेडजवळ वसलेले, निसर्ग, इतिहास आणि अध्यात्म यांचा सुंदर संगम आहे. गोदावरी नदीवर बांधलेले हे धरण नयनरम्य दृश्यांसाठी प्रसिद्ध आहे आणि पर्यटकांसाठी एक उत्तम विश्रांतीस्थान ठरते. येथे पिकनिकसाठी आदर्श वातावरण असून, पक्षीनिरीक्षणासाठीही हे ठिकाण आकर्षक आहे. धरणाच्या सौंदर्याव्यतिरिक्त, आसपासच्या अनेक ऐतिहासिक आणि धार्मिक स्थळांमुळे हा संपूर्ण परिसर प्रवासप्रेमींसाठी आकर्षक ठरतो. निसर्गाच्या सान्निध्यात शांतता अनुभवायची असल्यास विष्णुपुरी धरण हा उत्तम पर्याय आहे.

• हजूर साहिब गुरुद्वारा
  हजूर साहिब गुरुद्वारा, नांदेड येथे वसलेला, शीख धर्माच्या पाच तख्तांपैकी एक असून याला अत्यंत धार्मिक महत्त्व आहे. येथेच दहावे गुरु, गुरु गोबिंद सिंग जी यांनी आपल्या शेवटच्या क्षणांचा प्रवास केला होता. श्रद्धा आणि भक्तीचे प्रतीक असलेला हा गुरुद्वारा शीख इतिहासात विशेष स्थान राखतो. याची भव्य वास्तुकला, सुंदर नक्षीकाम आणि सुवर्णकलश यामुळे गुरुद्वारा अत्यंत देखणा दिसतो. येथे होणाऱ्या रोजच्या प्रार्थना आणि कीर्तनामुळे वातावरण अत्यंत भक्तिमय आणि शांत अनुभवास येते. येथे असलेल्या लंगरमध्ये (सामूहिक भोजनालय) प्रत्येकाला मोफत अन्नदान केले जाते, ज्यातून शीख धर्मातील नि:स्वार्थ सेवा आणि समानतेचे तत्त्व अधोरेखित होते. हजूर साहिब गुरुद्वारा केवळ धार्मिक स्थळ नसून, श्रद्धा, शांतता आणि आध्यात्मिकतेचा अनुभव घेण्यासाठी नांदेडमध्ये भेट द्यावे असे एक महत्त्वाचे ठिकाण आहे.
• कंधार किल्ला
  कंधार किल्ला हा यादव राजवंशाच्या काळातील एक प्राचीन गड असून, महाराष्ट्राच्या समृद्ध इतिहासाचे आणि भव्य स्थापत्यकलेचे प्रतीक आहे. या किल्ल्याच्या भक्कम तटबंदी, मजबूत बुरुज आणि कोरीव नक्षीकामातून त्याच्या ऐतिहासिक महत्त्वाची साक्ष मिळते. शतकानुशतके हा किल्ला सामरिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचा ठरला आहे. राकट डोंगररांगांनी वेढलेला हा किल्ला साहसप्रेमींसाठी एक रोमांचक ट्रेकिंग अनुभव देतो. किल्ल्याच्या सर्वोच्च ठिकाणांहून दिसणारे विहंगम दृश्य मनमोहक असते. किल्ल्याच्या परिसरात आढळणाऱ्या शिलालेख आणि अवशेषांमधून मध्ययुगीन युद्धकला आणि प्रशासनाचे अनोखे दर्शन घडते. कंधार किल्ल्याला भेट देणे म्हणजे इतिहासाच्या पाऊलखुणांवर चालत जाण्याचा एक अनोखा प्रवास आहे. इतिहासप्रेमी आणि निसर्गप्रेमी दोघांसाठीही हे ठिकाण एक अविस्मरणीय अनुभव ठरते.
• सहस्रकुंड धबधबा
  सहस्रकुंड धबधबा हा निसर्गाचा अद्भुत चमत्कार आहे, विशेषतः पावसाळ्यात, जेव्हा गोदावरी नदीच्या वाढलेल्या प्रवाहामुळे या धबधब्याचा जलप्रपात अधिक भव्य आणि आकर्षक दिसतो. जवळच्या धरणापासून काहीच किलोमीटर अंतरावर असलेला हा धबधबा निसर्गप्रेमी, छायाचित्रकार आणि साहसप्रेमींसाठी एक स्वर्गसमान ठिकाण आहे. घनदाट हिरवाई, हवेतला गारवा आणि कोसळणाऱ्या पाण्याचा गडगडाट या सगळ्यांचा एकत्रित अनुभव अत्यंत मनमोहक वाटतो. येथे येणाऱ्या पर्यटकांना एकाच वेळी शांततेचा आणि रोमांचक निसर्गाचा आनंद घेता येतो. जर तुम्हाला निसर्गाच्या सान्निध्यात विसावायचे असेल किंवा एका भव्य जलप्रपाताचे अद्भुत दृश्य पाहायचे असेल, तर सहस्रकुंड धबधबा नक्कीच एक अविस्मरणीय ठिकाण ठरेल. महाराष्ट्राच्या निसर्गसौंदर्यातील हे लपलेले रत्न प्रत्येक प्रवासप्रेमीच्या यादीत असायलाच हवे.
• नांदेड किल्ला
  नांदेड किल्ला गोदावरी नदीच्या काठावर वसलेला एक ऐतिहासिक ठेवा आहे, जो बहमनी, मुघल आणि मराठा राजवटीच्या स्थापत्यशास्त्रीय वैभवाचे प्रतिबिंब आहे. या किल्ल्याच्या भक्कम तटबंदी, भव्य दरवाजे आणि गूढ भूमिगत कक्ष हे इतिहासप्रेमींसाठी आकर्षणाचा विषय आहेत. या किल्ल्यावरून दिसणारा परिसराचा विहंगम नजारा नेत्रदीपक असून, तो छायाचित्रणासाठी एक उत्तम ठिकाण आहे. इतिहासाच्या पाऊलखुणांचा मागोवा घेणाऱ्या पर्यटकांसाठी हा किल्ला अत्यंत रोचक आहे. किल्ल्याच्या भव्य रचनेत विविध कालखंडातील राजवटींचे प्रभाव स्पष्ट दिसून येतात. या परिसरात फिरताना जुन्या काळातील स्थापत्यकलेचा अनुभव येतो, तसेच तेथील वातावरण आपल्याला भूतकाळात घेऊन जाते.
• होट्टल मंदिर (काळेश्वर मंदिर)
  चालुक्यकालीन स्थापत्यशैलीचे अप्रतिम उदाहरण असलेले होट्टल मंदिर, ज्याला काळेश्वर मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते, हे भगवान शिवाला समर्पित आहे. कोरीव दगडी शिल्पकला आणि नाजूक कलाकुसरीमुळे हे मंदिर प्राचीन भारतीय शिल्पकलेचा उत्कृष्ट नमुना आहे. शांत आणि निसर्गरम्य परिसरात वसलेले हे मंदिर भक्तांसाठी तसेच इतिहासप्रेमींसाठी एक मनःशांती देणारे स्थळ आहे. येथे भेट दिल्यास या प्रदेशाच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि कलात्मक वारशाची झलक पाहायला मिळते.
• माळेगाव यात्रा आणि मंदिर
  माळेगाव यात्रा ही विष्णुपुरी धरणाजवळ दरवर्षी पार पडणारी एक भव्य धार्मिक यात्रा आहे. जिथे हजारो भाविक श्रद्धेने सहभागी होतात. या यात्रेचे प्रमुख आकर्षण म्हणजे येथील प्राचीन शिवमंदिर,येथे महाशिवरात्रीच्या काळात विशेष पूजा केली जाते. यात्रेदरम्यान गावात धार्मिक विधी, पारंपरिक सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि आनंदी उत्सवाचे वातावरण अनुभवायला मिळते.
• उणकेश्वर गरम पाण्याचे झरे
  नैसर्गिक उपचारक्षमतेसाठी प्रसिद्ध असलेले उणकेश्वर गरम पाण्याचे झरे हे या भागातील एक अनोखे आकर्षण आहे. खनिजयुक्त गरम पाणी त्वचारोग आणि सांधेदुखी यांसाठी लाभदायक मानले जाते, त्यामुळे येथे नैसर्गिक उपचारासाठी अनेक पर्यटक येतात. शांत, हिरव्यागार परिसरात वसलेले हे झरे विश्रांतीसाठी आणि मनःशांतीसाठी एक आदर्श ठिकाण आहे. विष्णुपुरी धरण परिसरातील हा अनोखा भूवैज्ञानिक चमत्कार, निसर्गप्रेमी आणि आरोग्य जपणाऱ्यांसाठी निश्चितच एक अविस्मरणीय अनुभव ठरतो.
• इसापूर धरण
  इसापूर धरण हे निसर्गप्रेमी आणि ऍडव्हेंचर प्रेमींसाठी एक उत्तम वीकेंड गेटवे आहे. विशाल हिरवाईने नटलेले हे धरण विश्रांतीसाठी आणि सहलीसाठी एकदम योग्य आहे. विष्णुपुरी धरणाच्या अगदी जवळ असलेल्या या धरणावर बोटिंग, मासेमारी आणि पक्षी निरीक्षण यांसारख्या रोमांचक गोष्टी करता येतात. जर तुम्हाला शांतता हवी असेल किंवा ऍडव्हेंचरची मजा घ्यायची असेल, तर इसापूर धरण निसर्गाच्या सान्निध्यात एक ताजेतवाने अनुभव देईल.

भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम कालावधी

विष्णुपुरी धरणाला भेट देण्यासाठी ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा उत्तम काळ मानला जातो. या काळात हवामान आल्हाददायक असते आणि बाहेर फिरायला अनुकूल वातावरण असते. जर तुम्हाला धरणा पाण्याचा जोरदार प्रवाह आणि निसर्गाचा अद्भुत नजारा अनुभवायचा असेल, तर जून ते सप्टेंबर या पावसाळी हंगामातही येथे येऊ शकता. मात्र, मुसळधार पाऊस आणि निसरड्या वाटा यामुळे काळजी घेणे गरजेचे आहे!

विष्णुपुरीला कसे पोहोचाल?

विष्णुपुरी धरणाला पोहोचणे सोपे आहे, कारण ते नांदेडच्या जवळ स्थित आहे आणि तिथे पोहोचण्यासाठी अनेक प्रवास पर्याय उपलब्ध आहेत. हवाई प्रवास करणाऱ्यांसाठी सर्वात जवळचे विमानतळ श्री गुरु गोबिंद सिंगजी विमानतळ आहे. हे विमानतळ भारतातील प्रमुख शहरांशी नियमित विमानसेवांद्वारे जोडलेले आहे. विमानतळावर पोहोचल्यानंतर, पर्यटक टॅक्सी भाड्याने घेऊ शकतात किंवा स्थानिक वाहतूक सुविधांचा वापर करून धरणापर्यंत जाऊ शकतात. रेल्वेने प्रवास करणाऱ्यांसाठी नांदेड रेल्वे स्टेशन हा उत्तम पर्याय आहे. हे स्टेशन मुंबई, हैदराबाद आणि पुणे यांसारख्या प्रमुख शहरांशी जोडलेले आहे. रेल्वे स्टेशनवरून बस, टॅक्सी आणि इतर स्थानिक वाहतूक पर्याय उपलब्ध आहेत, जे थोड्या अंतरावर असलेल्या धरणापर्यंत सहज घेऊन जातात. रस्त्याने प्रवास करणाऱ्यांसाठी नांदेडहून विष्णुपुरी धरणापर्यंत उत्तम दर्जाच्या रस्त्यांची सुविधा आहे. खासगी टॅक्सी, राज्य परिवहन बस आणि खासगी वाहने या मार्गाने सहज प्रवास करता येतो. या प्रवासादरम्यान निसर्गरम्य सौंदर्याचा आनंदही घेता येतो. एकटे प्रवास करत असो, कुटुंबासोबत असो किंवा गटाने, विविध वाहतूक पर्यायांमुळे प्रवास सुखकर होतो. उत्तम जोडणीमुळे येथे पोहोचणे सहजशक्य होते, त्यामुळे प्रवासाच्या चिंता न करता पर्यटक धरणाच्या शांत आणि निसर्गरम्य वातावरणाचा आनंद घेऊ शकतात.

सावधगिरी आणि सूचना

विष्णुपुरी धरणाला भेट देताना काही महत्त्वाच्या गोष्टी लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे. सुरक्षितता ही नेहमीच प्राधान्य असावी. पाण्याच्या जवळ जास्त जाणे टाळावे. पावसाळ्यात पाण्याची पातळी वाढते आणि प्रवाह तीव्र होतो, त्यामुळे अधिक काळजी घ्यावी. गरजेच्या वस्तू सोबत नेल्यास सहलीचा अनुभव अधिक सुखद होतो. पुरेशी पाणी बाटली बरोबर ठेवावी, जेणेकरून शरीर हायड्रेट राहील. जवळ अन्नाची व्यवस्था नसेल, तर हलके स्नॅक्स घेऊन जाणे फायद्याचे ठरते. सोयीस्कर आणि मजबूत चपल्या घालाव्यात, कारण परिसरात चालताना काही ठिकाणी खडकाळ भाग असू शकतो. निसर्गाचे संरक्षण करणे तितकेच महत्त्वाचे आहे. कचरा टाकणे टाळावे आणि परिसर स्वच्छ ठेवावा. स्वच्छ वातावरणामुळे सर्वांनाच आनंददायक अनुभव मिळतो. हवामान तपासूनच प्रवास ठरवावा. अचानक बदलणारे वातावरण प्रवासात अडथळा आणू शकते. विशेषतः पावसाळ्यात वाटा निसरड्या होतात आणि पाण्याचा प्रवाह वाढतो. अशा वेळी सुरक्षिततेची खबरदारी घेणे आवश्यक आहे. योग्य तयारीमुळे कोणतेही अनपेक्षित अडथळे येत नाहीत. या साध्या नियमांचे पालन केल्यास विष्णुपुरी धरणाचा आनंद अधिक चांगल्या पद्धतीने घेता येतो. नैसर्गिक सौंदर्याचा आस्वाद घेताना सुरक्षितता आणि स्वच्छतेची जबाबदारी पाळणे महत्त्वाचे आहे. या ठिकाणी भेट देताना निसर्ग आणि पर्यावरणाचे जतन करणे प्रत्येकाची जबाबदारी आहे.

विष्णुपुरी धरणाला का भेट द्यावी ?

विष्णुपुरी धरणाला भेट द्यावीच यासाठी अनेक कारणे आहेत. निसर्गसौंदर्य, इतिहास आणि शांततेचा मिलाफ अनुभवायचा असेल, तर हे ठिकाण तुमच्यासाठी एकदम परफेक्ट आहे. निसर्गप्रेमी असाल, इतिहासात रस असेल किंवा फक्त मनःशांतीसाठी कुठेतरी निवांत वेळ घालवायचा असेल तर येथे प्रत्येकासाठी काही ना काही खास आहे. डोळ्यांचे पारणे फेडणारे निसर्गदृश्य, समृद्ध जैवविविधता आणि आसपासच्या आकर्षक स्थळांमुळे हे महाराष्ट्रातील एक अवश्य भेट देण्यासारखे ठिकाण ठरते. काहीसे हटके पण मनमोहक ठिकाण शोधत असाल, तर विष्णुपुरी धरण तुमच्या प्रवास यादीत असायलाच हवे!