Nashik

महाराष्ट्राच्या उत्तर-पश्चिम भागात वसलेले नाशिक हा इतिहास, पौराणिक कथा आणि समृद्ध सांस्कृतिक वारसा असलेले जिल्हा आहे. पवित्र गोदावरी नदीच्या किनारी वसलेले हे ठिकाण हिंदू धर्मातील चार प्रमुख कुंभमेळ्यांपैकी एकाचे यजमान शहर आहे. जिथे दर बारा वर्षांनी कुंभमेळ्याचा भव्य उत्सव साजरा केला जातो. नाशिकचे रामायणाशी गूढ नाते आहे. मान्यतेनुसार भगवान रामाने आपल्या वनवासकाळात पंचवटीत वास्तव्य केले होते. याच ठिकाणी लक्ष्मणाने शूर्पणखेचे नाक कापले त्यामुळे या स्थळाला सुरुवातीला “नासिक” असे नाव मिळाले, जे कालांतराने “नाशिक” असे प्रसिद्ध झाले.

गोदावरी नदी, जी भारतातील सर्वात मोठ्या नद्यांपैकी एक आहे, तिचा उगम नाशिकमधील त्र्यंबकेश्वर पर्वतरांगांतून होतो. त्र्यंबकेश्वर येथे बारापैकी एक ज्योतिर्लिंग असल्याने हे हिंदूंसाठी एक महत्त्वाचे तीर्थस्थान आहे.

इतिहास आणि संस्कृतीच्या दृष्टीनेही नाशिकचे महत्त्व मोठे आहे. वीर सावरकर, अनंत कान्हेरे आणि वि. वा. शिरवाडकर यांसारख्या थोर व्यक्तींनी या भूमीत जन्म घेतला .”वाईन कॅपिटल ऑफ इंडिया” म्हणून ओळखले जाणारे नाशिक भारतातील वाईन उद्योगाचे केंद्र असून येथे देशातील सर्वाधिक द्राक्षबागा आणि वाईनरी आहेत.

पौराणिक कथा, धार्मिक महत्त्व आणि आधुनिक ओळख यांचा सुंदर मिलाफ असलेले नाशिक हे एक आगळेवेगळे आणि वैशिष्ट्यपूर्ण पर्यटनस्थळ आहे!

नाशिकचा समृद्ध इतिहास

सम्राट अशोकाच्या निधनानंतर सुमारे ५० वर्षांनी महाराष्ट्राच्या पश्चिम भागात सातवाहन साम्राज्याचा उदय झाला. सातवाहन घराण्याचे संस्थापक सिमुका होते पण त्यानंतर त्यांचे बंधू कृष्णा सिंहासनावर आले आणि त्यांनी नाशिक प्रदेश सातवाहनांच्या अधिपत्याखाली आणला. नाशिकजवळील एका गुहेत कोरलेला कृष्णाचा शिलालेख सातवाहन राजांनी बौद्ध धर्माला दिलेल्या प्रोत्साहनाचे दर्शन घडवतो.

सातकर्णी पहिला कृष्णाचा उत्तराधिकारी झाला आणि त्याच्या मृत्यूनंतर त्याची पत्नी नागणिका हिने त्यांचा पुत्र वेदिश्री व शक्तिश्री यांच्या वतीने राज्यकारभार सांभाळला. नागणिकाच्या नाणेघाट शिलालेखात वेदिश्रीला “दक्षिणपथाचा पराक्रमी राजा” म्हणून गौरवले गेले.

सातवाहनांच्या अस्तानंतर नाशिकवर अभीर, त्रैकूटक, विष्णुकुंडिन, कलचुरी, चालुक्य आणि राष्ट्रकूट या राजवंशांनी राज्य केले. प्रत्येक राजघराण्याने शिलालेख,अनुदाने आणि सांस्कृतिक वारसा यांच्या माध्यमातून नाशिकच्या इतिहासावर आपला ठसा उमटवला.

१२ व्या शतकात देवगिरीच्या यादव घराण्याचा उदय झाला.यादव राजांनी मराठी साहित्याला प्रोत्साहन दिले आणि हेमाडपंती शैलीतील स्थापत्यकलेचा विकास केला.

भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातही नाशिकचे योगदान मोठे होते. १९०९ मध्ये १७ वर्षीय क्रांतिकारक अनंत कान्हेरे यांनी ब्रिटिश कलेक्टर जॅक्सन यांची हत्या केली ज्यामुळे त्यांना आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांना फाशी देण्यात आली.

१९३० मध्ये डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या नेतृत्वाखाली “काळाराम मंदिर सत्याग्रह” सुरू झाला ज्याचा उद्देश दलितांना मंदिरप्रवेश मिळवून देणे हा होता. पुढे त्यांनी नाशिकमध्ये अस्पृश्यते विरोधी चळवळींना चालना दिली. १९३१ मध्ये दुसऱ्या गोलमेज परिषदेतील दलितांच्या हक्कांसंदर्भात नाशिकमध्ये महत्त्वपूर्ण बैठक झाली. १९८२ पर्यंत या शहराला “नासिक” म्हटले जात होते. लोकसंख्या अधिक झाल्यावर नगरपालिकेचे महानगरपालिकेत रूपांतर झाले आणि त्यानंतर “नाशिक” हे अधिकृत नाव ठेवण्यात आले.

अशा प्रकारे इतिहास, संस्कृती आणि स्वातंत्र्यलढ्याचा साक्षीदार असलेल्या नाशिकने अनेक युगांचा प्रवास केला आहे!

नाशिक जिल्ह्यातील प्रमुख पर्यटनस्थळे

• धार्मिक स्थळे
  १. श्री त्र्यंबकेश्वर मंदिर: ब्रह्मगिरी पर्वताच्या पायथ्याशी वसलेले हे १२ ज्योतिर्लिंगांपैकी एक पवित्र तीर्थक्षेत्र आहे. गोदावरी नदीचा उगम इथूनच होतो. हे मंदिर तीसरे पेशवे बाजीराव बाळाजी यांनी १७४०-१७६० दरम्यान बांधले.
  २. सप्तश्रृंगी देवी मंदिर: महाराष्ट्रातील साडेतीन शक्तिपीठांपैकी एक मानले जाणारे हे मंदिर सप्तश्रृंगी पर्वताच्या कुशीत वसले आहे.असे म्हणतात की सतीचा उजवा हात इथे पडला होता. १०८ कुंडांनी परिपूर्ण आणि वनौषधींनी समृद्ध असलेला हा परिसर धार्मिक तसेच निसर्गरम्य आहे.
  ३. पंचवटी: गोदावरी नदीच्या किनारी वसलेले हे धार्मिक स्थळ रामायणाशी संबंधित आहे. काळाराम मंदिराजवळील पाच वटवृक्षांमुळे याला पंचवटी हे नाव मिळाले. इथेच सीता गुंफा आहे. जिथे सीतेला रावणाने हरण केले अशी मान्यता आहे.
• लेण्या
  १. पांडवलेणी: नाशिकच्या बाहेर त्रिरश्मी टेकडीवर वसलेल्या या बौद्ध गुंफा इ.स.पू. २५० ते इ.स. ६०० च्या दरम्यान कोरल्या गेल्या. यांचे तोंड उत्तरेकडे असल्याने गरम उन्हाळा आणि मॉन्सूनचा प्रभाव कमी होतो त्यामुळे १५००-२००० वर्षे जुन्या कोरीव शिल्पकृती अजूनही टिकून आहेत.
  २. सीता गुंफा: याच ठिकाणाहून रावणाने सीतेचे हरण केल्याचे मानले जाते. येथे जाण्यासाठी एक अरुंद जिना आहे. गुंफेत भगवान राम,लक्ष्मण आणि सीतेच्या मूर्ती आणि एक शिवलिंग आहे जे सीतेने पूजले होते असे मानले जाते.
• किल्ले
  १. रामशेज किल्ला:
  भगवान रामाने आपल्या वनवासाच्या काळात येथे विश्रांती घेतली अशी आख्यायिका आहे. शिवाजी महाराजांचे पुत्र संभाजी महाराजांच्या काळात, मराठा सैन्य मुघल सम्राट औरंगजेबाच्या सैन्याशी तब्बल ६ वर्षे लढले.
  २. अंजनेरी किल्ला:
  हा किल्ला हनुमानाचे जन्मस्थान म्हणून प्रसिद्ध आहे. या ठिकाणी अनेक पौराणिक गुंफा, ऐतिहासिक अवशेष आणि हनुमानाच्या पावलाच्या आकाराचा तलाव आहे.
• वाइन टूरिझम
  १. सुला विनेयार्ड्स: १६० एकरांत विस्तारलेले सुला विनेयार्ड हे भारताच्या वाइन इंडस्ट्रीचे प्रमुख केंद्र आहे. येथे भेट देणाऱ्या पर्यटकांना वाइन निर्मिती प्रक्रियेची माहिती दिली जाते आणि चवदार वाइन टेस्टिंगचा अनुभव मिळतो.
• इतर आकर्षणे
  १. कुंभमेळा: दर १२ वर्षांनी नाशिक-त्र्यंबकेश्वर येथे भव्य कुंभमेळ्याचे आयोजन होते. या वेळी लाखो भक्त गोदावरी नदीत पवित्र स्नान करतात.
  २. दादासाहेब फाळके स्मारक: भारतीय सिनेसृष्टीचे जनक दादासाहेब फाळके यांचा जन्म नाशिकमध्ये झाला. १९१३ मध्ये त्यांनी भारतातील पहिला चित्रपट “राजा हरिश्चंद्र” तयार केला.
  ३. देवळाली तोफखाना संग्रहालय: हे आशियातील सर्वात मोठे तोफखाना केंद्र मानले जाते. १९४७ मध्ये पाकिस्तानातून हलवण्यात आलेल्या या केंद्रात भारतीय सैन्याला तोफगोळ्यांच्या प्रशिक्षण दिले जाते.

नाशिक हे धार्मिक, ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि निसर्गरम्य ठिकाणांनी समृद्ध असलेले एक अनोखे पर्यटनस्थळ आहे.

भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम काळ

जर तुम्हाला नाशिकच्या नैसर्गिक सौंदर्याचा आणि ऐतिहासिक स्थळांचा पुरेपूर आनंद घ्यायचा असेल तर ऑक्टोबर ते मार्च हा सर्वोत्तम काळ आहे!

नाशिक जिल्हा तुमच्या प्रवासाच्या यादीत का असावा ?

नाशिक हे इतिहास, संस्कृती आणि नैसर्गिक सौंदर्य यांचा अनोखा मिलाफ असलेले ठिकाण आहे आणि म्हणूनच ते तुमच्या प्रवासाच्या यादीत असायलाच हवे!

सह्याद्रीच्या डोंगररांगांमध्ये आणि पवित्र गोदावरी नदीच्या किनाऱ्यावर वसलेले नाशिक, पौराणिक महत्त्व असलेले ठिकाण आहे. इथे त्र्यंबकेश्वर मंदिर, पांडवलेणी लेणी, आणि सीता गुफा यांसारखी ऐतिहासिक व धार्मिक स्थळे आहेत.जी हिंदू आणि बौद्ध संस्कृतीशी निगडित आहेत.

नाशिक हे “भारताची वाईन राजधानी” म्हणून ओळखले जाते. सुला वाइनयार्ड्स आणि इतर द्राक्षबागांमध्ये वाईन टेस्टिंगच्या विलक्षण अनुभवासह निसर्गसौंदर्यही अनुभवता येते.

जर तुम्ही निसर्ग आणि ट्रेकिंगप्रेमी असाल तर रामशेज किल्ला आणि अंजनेरी किल्ला तुमच्यासाठी उत्तम पर्याय आहेत. दोन्ही किल्ले ऐतिहासिक महत्त्वाचे असून इथून दिसणाऱ्या सह्याद्रीच्या विहंगम दृश्यांनी मन भारावून जाते.
नाशिक हे धर्म, इतिहास, निसर्ग आणि साहस यांचं परिपूर्ण संमिश्रण असलेलं ठिकाण आहे. त्यामुळे नाशिकच्या भेटीला या आणि एक अविस्मरणीय अनुभव घ्या!