Ratnagiri
रत्नागिरी जिल्हा, लोकमान्य टिळक यांचा जन्मभूमी म्हणून प्रसिद्ध असलेला, स्वातंत्र्यवीर सावरकर आणि वर्धामुनि परशुराम यांसारख्या प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्वांशीही जोडलेला जिल्हा आहे. मध्ययुगात अनेक युरोपीय प्रवासी आणि धार्मिक उपदेशकांनी कोकण किनाऱ्याची सफर केली. हे प्राचीन क्षेत्र अनेक राजघराण्यांच्या अधीन राहिले, जसे की मौर्य, सातवाहन, त्रकूटक, चालुक्य, राष्ट्रकूट, शिलाहार, कदंब आणि यादव! सातवाहन कालखंडात, पन्हाळकाजी लेणी बौद्ध धर्माच्या अध्ययन आणि प्रसाराचे केंद्र म्हणून वापरली जात होती. ऐतिहासिक नोंदींनुसार, रत्नागिरी आणि परदेशामध्ये मोठ्या प्रमाणावर समुद्री व्यापार चालू असे. रत्नागिरी हे तीन भारतरत्नांचा प्रदेश म्हणूनही ओळखले जाते – डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, पं. व्ही. के. काणे आणि महर्षी धोंडो केशव कर्वे! याशिवाय, ब्रह्मदेशाचे राजा थिबा ब्रिटिश सरकारकडून रत्नागिरीत कैदेत ठेवले गेले होते. रत्नागिरी शहरातील थिबा महाल आणि थिबा राजा समाधी या ठिकाणी म्यानमारमधून अनेक पर्यटक, विशेषत: उच्च अधिकाऱ्यांचे आगमन होते. शिवाय रत्नागिरीला स्वातंत्र्यसैनिक विनायक दामोदर सावरकर यांच्यावर ब्रिटिश सरकारने केलेल्या कडक कारवाईमुळे या शहराला विशेष महत्त्व प्राप्त झाले.
रत्नागिरीचा इतिहास
रत्नागिरीचा इतिहास ख्रिस्तपूर्व काळात जाऊन पोहोचतो, जेव्हा हे क्षेत्र विविध बौद्ध आणि हिंदू राजघराण्यांच्या अधीन होते. मौर्य साम्राज्य हे या प्रदेशाचे पहिले ज्ञात शासक होय, त्यानंतर विविध हिंदू शासकांनी राज्य केले, त्यामध्ये देवगिरीचे यादव हे या प्रदेशाचे शेवटचे मुस्लिम नसलेले राजघराणे होते. १३१२ मध्ये, दीर्घकाळ चाललेल्या लष्करी संघर्षानंतर मुस्लिम शासकांनी या क्षेत्रावर ताबा मिळवला, आणि दिल्ली, बहमनी, दख्खन आणि नंतर मुघल साम्राज्याच्या अधीन हा प्रदेश राहिला. पोर्तुगीझांनी १५०० च्या आसपास मुसलमान शासकांसोबत लढाया केल्या, आणि कोकण किनाऱ्यावर वर्चस्व मिळवण्याचा प्रयत्न करण्यात आला. १६५८ मध्ये, मराठा साम्राज्याने या क्षेत्रावर आपला ताबा घेतला, ज्यामुळे शासनातील महत्त्वपूर्ण बदल झाला. तथापि, १८१८ मध्ये ब्रिटिशांद्वारे मराठ्यांचा पराभव झाल्यानंतर रत्नागिरी हे ब्रिटिश सरकारच्या बॉम्बे प्रेसीडन्सीचा भाग बनले. भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर १९४७ मध्ये रत्नागिरीला बॉम्बे राज्यात समाविष्ट करण्यात आले. १९४८ मध्ये, सावंतवाडी संस्थानाच्या समावेशामुळे जिल्ह्याची सीमा विस्तारली. १९६० मध्ये महाराष्ट्राच्या निर्मितीने रत्नागिरी नवीन राज्याचा भाग बनला. नंतर, १९८१ मध्ये, रत्नागिरी जिल्ह्याचे विभाजन झाल्यामुळे दक्षिणेकडील भागात सिंधुदुर्ग जिल्ह्याची स्थापना झाली.
रत्नागिरीमधील पर्यटन स्थळे
- धार्मिक स्थळे
१. श्री कनकादित्य मंदिर
श्री कनकादित्य मंदिर, रत्नागिरीपासून विजयदुर्ग किल्ल्याकडे जात असताना लागणारे एक प्रमुख धार्मिक स्थळ आहे. दरवर्षी, भारतभरातील अनेक भक्त या मंदिराला भेट देतात. विशेषतः, रथसप्तमीच्या दिवशी आयोजित होणारा ५ दिवसांचा रथ महोत्सव प्रसिद्ध आहे, ज्यामध्ये रौप्य रथाच्या नेतृत्त्वाखाली भव्य शोभायात्रा काढली जाते. मंदिरातील सूर्य देवतेची काळ्या दगडाची मूर्ती गुजरातमधील प्रभास पट्टण सूर्य मंदिरातून सुमारे ८०० वर्षांपूर्वी आणली गेली होती असे मानले जाते.
२. परशुराम मंदिर
परशुराम मंदिर आपल्या अद्वितीय वास्तुकलेसाठी प्रसिद्ध आहे, ज्यात हिंदू आणि मुस्लिम शैलीचे सुंदर मिश्रण आहे. हे मंदिर भगवान विष्णूच्या सहाव्या अवताराला समर्पित आहे. ३०० वर्षे जुने असलेले हे मंदिर तीन आकर्षक मूर्त्या असलेले आहे. अक्षय तृतीया, राम नवमी आणि महाशिवरात्रि या उत्सवांसाठी हे विशेष ओळखले जाते.
३. मार्लेश्वर मंदिर
मार्लेश्वर मंदिर, रत्नागिरी जिल्ह्यातील सांगमेश्वरजवळील मारल गावात स्थित असलेले एक गुहा मंदिर आहे. या मंदिराला नागांसोबत असलेल्या विशेष संबंधासाठी ओळखले जाते. स्थानिक लोक असे मानतात मंदिराच्या आसपास फिरणारे नाग किंवा साप शिवलिंगासोबत शांततापूर्वक राहतात आणि कोणालाही हानी पोहचवत नाहीत. कोकणातील ‘त्रिंबकेश्वर’ म्हणून ओळखले जाणारे हे मंदिर मारल गावाच्या आसपासच्या क्षेत्राच्या नावावरून नावाजले गेले असावे. - किल्ले
१. रत्नदुर्ग किल्ला
रत्नदुर्ग किल्ला, अरबी समुद्राच्या किनाऱ्यावर स्थित असलेला एक प्राचीन किल्ला आहे, ज्याचा इतिहास मराठा साम्राज्याच्या काळापर्यंत जातो. या किल्ल्यावरून समुद्रकिनाऱ्याचे अत्यंत सुंदर पाहता येते त्यामुळे तो इतिहासप्रेमी आणि छायाचित्रकारांसाठी आदर्श स्थळ आहे. किल्ल्याच्या आत भगवती देवीचे मंदिर देखील आहे, ज्यामुळे किल्ल्याचे महत्त्व आणखी वाढते.
२. देवगड किल्ला
देवगड किल्ला, अरबी समुद्रात शिरत असलेल्या एका अरुंद भूमीवर स्थित आहे आणि १७०५ मध्ये कान्होजी आंग्रे, कोकण किनाऱ्यावरील एक धैर्यशील योद्धा, यांनी बनवला होता. हा किल्ला देवगड बंदराचे देखरेख केंद्र म्हणून कार्यरत होता. अनेक हातांमधून जात जात, १८१८ मध्ये तो ब्रिटिशांच्या ताब्यात आला. किल्ल्याच्या आत, एक गणेश मंदिर, तीन प्राचीन तोफा आणि १५ मीटर उंच दीपगृह पाहता येते. - निसर्गरम्य स्थळे
१. धरेश्वर धबधबा
बाव नदीवरून कोसळणारा धरेश्वर धबधबा, साहस प्रेमी आणि ट्रेकर्ससाठी एक आदर्श ठिकाण आहे. धबधब्याचे दृष्य गुहेमधून अतिशय आकर्षक दिसते, परंतु त्याहूनही सुंदर दृष्य धबधब्याच्या जवळ असणाऱ्या करणबेली डोहापासून दिसते. धरेश्वर धबधब्याच्या समोर असलेल्या विशाल डोंगरावर केशरी ध्वज फडफडताना दिसेल, त्यावर नक्की लक्ष ठेवा. - अन्य आकर्षणे
१. थिबा महाल
थिबा महाल, बर्माचा राजा थिबा याला बंदी बनवण्यासाठी बनवण्यात आलेली एक भव्य वास्तुकला आहे. ब्रिटिशांनी १९१० मध्ये हा महाल बांधला. हा महाल १९१० साला पासून ते १९१६ सालापर्यंत म्हणजे राजा थिबा यांच्या मृत्यूपर्यंत वापरला गेला.
२. जयगड दीपगृह
जयगड दीपगृह, १९३२ मध्ये ब्रिटिशांनी बांधले, आणि त्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे ते पूर्णपणे कास्ट आयर्नपासून बनवले गेले आहे. दीपगृहावरून, अरबी समुद्राचे शांत आणि सुंदर दृश्य पाहता येते, जिथे नौका नेहमीच सैर करताना दिसतात. जयगड गावाजवळ असलेल्या किल्लाच्या मुख्य प्रवेशद्वारापर्यंत डांबरी रस्त्याने सहज पोहोचता येते.
३. टिळक अली संग्रहालय
लोकमान्य बाळगंगाधर टिळक, जे भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामातील एक महत्त्वाचे व्यक्तिमत्व होते, यांच्या परंपरागत घरात आहे. त्याचे जन्मस्थान संग्रहालयात रूपांतरित करण्यात आले आहे. यात त्यांचे जीवन आणि भारतीय लोकांच्या स्वातंत्र्यासाठी केलेल्या बलिदानांचे सुंदर चित्रण केले गेले आहे. यामध्ये त्यांच्या जीवनाचे आणि योगदानाचे अनेक फोटो आहेत. हे संग्रहालय ऐतिहासिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचे आहे आणि रत्नागिरीतील एक प्रमुख आकर्षण मानले जाते.
भेट देण्यासाठी उत्तम काळ
| सर्वोत्तम भेटीची वेळ | महिने | हवामान | या काळात भेट देण्याचे कारण |
| हिवाळा | ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी | आरामदायक, तापमान ११–२५°C दरम्यान | पाहुणचार आणि बाह्य क्रियाकलापांसाठी आदर्श |
| उन्हाळा | मार्च ते जून | तीव्र उष्णता आणि उच्च आर्द्रता | भेट दिल्यास सूर्यप्रतिकार सामग्री घेऊन या |
| पावसाळा | जून ते सप्टेंबर | जड पावसाची वावटळ, कधी कधी वादळे | हिरवळीने नटलेली निसर्गाची सुषम दृश्ये, धबधबे उत्कृष्ट असतात |
रत्नागिरी जिल्ह्याला का भेट द्यावी?
रत्नागिरी जिल्हा हे महाराष्ट्राच्या कोंकण प्रदेशात असलेलं एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण आणि आकर्षक पर्यटन स्थळ आहे. येथे ऐतिहासिक वारसा, सांस्कृतिक परंपरा आणि निसर्गाची अप्रतिम सुंदरता एकत्रितपणे आढळते. रत्नागिरी हे लोकमान्य टिळक यांचं जन्मस्थान म्हणून प्रसिद्ध आहे, तसेच स्वातंत्र्यसंग्रामातील महत्त्वाच्या व्यक्तींचेही या ठिकाणाशी संबंध आहेत. त्यामुळे रत्नागिरीला ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून महत्त्व आहे.
रत्नागिरी जिल्ह्यात विविध ऐतिहासिक किल्ले, पुरातत्त्वीय स्थळे आणि धार्मिक स्थळे आहेत. रत्नदुर्ग किल्ला, विजयदुर्ग किल्ला आणि देवगड किल्ला यासारखे किल्ले इतिहासप्रेमींसाठी मोठी आकर्षणं आहेत. रत्नागिरीमध्ये असलेली श्री कनकदीत्य मंदिर आणि मार्लेश्वर मंदिर अशी महत्वाची धार्मिक स्थळेही आहेत. याशिवाय, रत्नागिरीच्या नैसर्गिक सौंदर्यामुळे ते निसर्गप्रेमींसाठी एक आदर्श ठिकाण बनले आहे. येथील धबधबे, जंगलं आणि समुद्रकिनारे पर्यटकांना शांतता आणि निसर्गाच्या सान्निध्यात एक अनोखा अनुभव देतात.
आश्चर्यकारक धबधबे, निसर्गदृश्ये आणि ऐतिहासिक किल्ले, तसेच विविध लोककला आणि परंपरा यामुळे रत्नागिरी एक संपूर्ण आणि समृद्ध अनुभव देणारे पर्यटन स्थळ आहे. त्यामुळे रत्नागिरी तुमच्या प्रवास यादीत असायलाच हवं!
Travel Essentials
Here are the travel essentials one should know
Top Attractions
Discover the beauty and culture of Maharashtra through our curated experiences
Thiba Palace
Thiba Palace Intricately designed palace One of the most famous landmarks in Ratnagiri is the palace of King Thiba, the king of Brahmadesh (modern-day Myanmar). The three-story palace was built in the Bramhi architectural style for King Thiba, but was later stolen by the British.
Jaigad Light house
Jaigad Light house Offering panoramic views of the Arabian SeaThe Jaigad Lighthouse can be found in a bastion on the fort's westernmost tip. The lighthouse is bordered by the old fort of Ratnadurg on one side and by the Arabian Sea on the other. Moreover, you can catch a breathtaking panorama of the Arabian Sea from here.
Guhagar Beach
Guhagar Beach Squeaky clean beach One can argue that it is one of Ratnagiri's top attractions. Guhagar Beach is a vast expanse of blue ocean and white sand that is fringed by swaying palm palms. A good six kilometres of the beach can be found here. It is one of the most prominent tourist sites that can be visited in the Guhagar Taluka.
Ganeshgule Beach
Ganeshgule Beach Offering stunning sunrises and sunsets Ganeshgule Beach is the place to go if you want to take a break from the city and reconnect with nature. Do not pass up the opportunity to visit one of the most peaceful and secluded spots in all of Ratnagiri.
Mandvi Beach
Mandvi Beach Near Ratnagiri Scenic beach with gorgeous views Mandvi Beach, located near Ratnagiri, is a popular tourist destination for all the right reasons. The picture- perfect setting of this beach is complemented by the magnificent Arabian Sea.
Malgund Memorial
Malgund Memorial of a poet Malgund can be the perfect spot to find peace and quiet if you're looking for tourist attractions in Ratnagiri that are a bit off the beaten path. Kavi Keshavsoot, a poet of great fame in Marathi, was born and raised here. You may now visit this former poet's home, which serves as a student hostel.
Ganpatipule Beach
Ganpatipule Beach Unspoiled beach surrounded by coconut trees The beach in Ganpatipule is one of the most visited spots in all of Ratnagiri. The Konkan coast is home to a beautiful and unspoiled beach. The 400-year-old Ganesha Temple located on this seashore also draws many visitors.
Bhatye Beach
Bhatye Beach Picture-perfect beach with scenic views Famous for its crystal blue waters, Bhatye Beach set in a reposeful position is one of the many destinations to visit in Ratnagiri. This place is well-known for its pristine, long beach and gentle waves.
Ratnadurga Fort
Ratnadurga Fort Impressive fort with several temples Ratnadurga Fort, also known as Bhagwati Fort, is one of the most impressive monuments in all of Ratnagiri. This fort, with three of its sides touching the Arabian Sea, is undeniably one of Ratnagiri's most fascinating attractions.
Jalgad Fort
Jalgad Fort Near Ratnagiri Ancient fort with awe-inspiring views Jaigad Fort, a historic fort erected in the 17th century, is another popular tourist destination in Ratnagiri. This strategic coastal fort is perched on a rock overlooking the Arabian Sea and the confluence of the Sangameshwar
Aare-Ware Beach
Aare-Ware Beach, located near the town of Malvan in Maharashtra's Sindhudurg district, consists of two adjacent beaches—Aare Beach and Ware Beach. Known for their pristine, sandy shores and clear waters, they offer a serene and less crowded alternative to more popular beaches. The area is also known for its scenic beauty and tranquil environment, making it ideal for relaxation and leisurely walks.