Hingoli

महाराष्ट्राच्या मध्यभागी वसलेला हिंगोली जिल्हा अनेक प्रवाशांच्या नजरेतून सुटतो. पण हा कमी ओळखला जाणारा भाग इतिहास, निसर्गसौंदर्य आणि विविध संस्कृतींचा खजिना आहे जो अजूनही पर्यटनाच्या दृष्टीने दुर्लक्षित आहे. जर तुम्हाला गर्दीपासून दूर खऱ्या महाराष्ट्राचा अनुभव घ्यायचा असेल तर हिंगोली तुमच्यासाठी एक उत्तम ठिकाण ठरू शकते.

हिंगोलीत प्रवेश करताच तुम्हाला इथलं शांत वातावरण, पारंपरिक जीवनशैली आणि प्रेमळ माणसं भुरळ घालतील. इतिहासप्रेमी, निसर्गप्रेमी किंवा खाद्यप्रेमी असाल तरीही हिंगोलीत तुमच्यासाठीही काहीतरी खास आहे. इथली संस्कृती आणि निसर्गाची अनोखी सांगड एक वेगळाच अनुभव देऊन जाते जो तुमच्या मनात कायमचा घर करून राहील.

हिंगोलीचा समृद्ध इतिहास

हिंगोली जिल्ह्याचा इतिहास शतकानुशतके जुना असून तो विविध राजवंश, तह आणि युद्धांनी घडवला आहे. ब्रिटीश सत्तेच्या काळात १८५७ मध्ये हिंगोली दक्षिण बेरार प्रांताचे मुख्यालय बनले. १८५७ च्या स्वातंत्र्य उठावानंतर हा भाग पुन्हा निजामांच्या ताब्यात गेला.

इतिहास पाहता हिंगोली हे निजामाच्या सत्तेखाली एक महत्त्वाचे लष्करी ठाणे होते. येथे दोन महत्त्वाची युद्धे झाली. १८३० मध्ये टीपू सुलतान आणि मराठ्यांमध्ये तसेच १८५७ मध्ये नागपूरकर आणि भोसले सैन्यातील लढाई! या सैनिकी इतिहासाचे प्रतिबिंब पलटण, तोफखाना आणि पेन्शनपुरा यांसारख्या भागांमध्ये आजही दिसून येते.

पुढे १९५६ मध्ये बॉम्बे राज्याचा तर १९६० मध्ये महाराष्ट्राचा भाग बनला. १९९९ मध्ये हिंगोली स्वतंत्र जिल्हा म्हणून ओळखला जाऊ लागला. इतिहासाच्या पलीकडे हिंगोलीचा समृद्ध सांस्कृतिक वारसाही लक्षवेधी आहे. इथले लोक गुडी पाडवा, दिवाळी यांसारखे सण मोठ्या जल्लोषात साजरे करतात.

हिंगोलीमधील पर्यटन स्थळे

हिंगोली प्रामुख्याने धार्मिक स्थळांसाठी ओळखला जातो पण यात फक्त तीर्थस्थळेच नाहीत तर पर्यटकांसाठी इतरही आकर्षक स्थळे आहेत. हिंगोलीत तुम्ही मल्लिनाथ दिगंबर जैन मंदिर, औंढा नागनाथ, तुलजादेवी संस्थान आणि संत नामदेव संस्थान ही नक्कीच भेट द्यावीत अशी ठिकाणे आहेत.

• धार्मिक स्थळे
  १. औंढा नागनाथ मंदिर: शिवमंदिरांमध्ये औंढा नागनाथ अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते. इतर मंदिरे मानवनिर्मित मूर्तींना समर्पित असतात तर १२ ज्योतिर्लिंगे स्वयंभू स्वरूपात प्रकट झाली आहेत त्यामुळे त्यांना विशेष महत्त्व आहे. हिंगोलीतील औंढा नागनाथ मंदिर हे त्या १२ ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. असे मानले जाते की धर्मराज युधिष्ठिराने आपल्या १४ वर्षांच्या वनवासात या मंदिराची स्थापना केली होती. येथे मोठ्या प्रमाणावर भाविक आणि पर्यटक भेट देतात.
  २. मल्लिनाथ दिगंबर जैन मंदिर: हे मंदिर भगवान मल्लिनाथ यांना समर्पित असून हे हिंगोलीपासून सुमारे 35 किमी अंतरावर शिरड सहापूर या गावात आहे. हे सुमारे 300 वर्षे जुने असून याची एक रोचक कथा आहे. पूर्वी हिंगोलीच्या अर्धापूर येथे मल्लिनाथांची मूर्ती होती पण भट्टारक श्री प्रेमानंद यांना त्यास योग्य स्थान नसल्याचे जाणवले. त्यांनी निजामकडे मूर्ती करंजा येथे स्थलांतरित करण्याची परवानगी मागितली आणि ती मिळाली. मात्र करंजाला जात असताना शिरड सहापूर येथे त्यांना स्वप्नात दृष्टांत झाला आणि त्यांनी मंदिर तिथेच उभारण्याचा निर्णय घेतला. आजही या ठिकाणी जैन भाविक मोठ्या संख्येने दर्शनासाठी येतात.
  ३. तुळजादेवी संस्थान: हे आणखी एक महत्त्वाचे धार्मिक स्थळ आहे. स्वामी केशवराज यांना देवी तुळजा भवानीची मूर्ती येथे सापडली आणि तिची प्राणप्रतिष्ठा केली. त्यानंतर या ठिकाणी एक मंदिर उभारले गेले जे १२५ वर्षांपासून अस्तित्वात आहे. येथे दरवर्षी मोठ्या भक्तीभावाने यात्रा भरते.
  ४. संत नामदेव संस्थान,नरसी: नरसी हे संत श्री नामदेव महाराजांचे जन्मस्थान आहे. १२७० साली जन्मलेल्या नामदेव महाराजांचे पूर्ण नाव नामदेव दामाजी रेळेकर असे होते. येथे दरवर्षी त्यांच्या सन्मानार्थ मोठी यात्रा भरते. त्यांच्या कार्यामुळे हे गाव आणि संस्थान धार्मिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचे ठरते.

भेट देण्यासाठी उत्तम काळ

हिंगोलीला भेट द्यायची असेल तर ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा काळ सर्वोत्तम आहे. या महिन्यांत हवामान आल्हाददायक राहते, त्यामुळे फिरण्यासाठी आणि स्थळदर्शनासाठी योग्य वेळ असते. उष्णतेची फारशी चिंता न करता निसर्गाच्या सुंदर दृश्यांचा आनंद घेता येतो आणि बाहेरच्या अनेक उपक्रमांमध्ये सहभागही होता येते.

जून ते सप्टेंबर या काळात पावसाळा हिरवाई घेऊन येतो आणि परिसर अतिशय नयनरम्य दिसतो. मात्र, सततच्या पावसामुळे तुमच्या प्रवासाच्या योजना बिघडण्याची शक्यता असते.

हिंगोली जिल्ह्याला का भेट द्यावी?

हिंगोली महाराष्ट्रातील एक लपलेला खजिना आहे. इथे इतिहास, संस्कृती आणि मंदिरे यांचा अनोखा संगम पाहायला मिळतो. येथे असलेले औंढा नागनाथ मंदिर जे बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक पवित्र ठिकाण आहे, तसेच मल्लिनाथ दिगंबर मंदिर हे त्यांच्या भव्यतेसाठी प्रसिद्ध आहे.

तुळजादेवी संस्थान येथे देवी तुळजा भवानीचे शांत आणि भक्तिमय दर्शन घेऊ शकता तर नरसी गाव येथे संत नामदेव यांच्या जन्मस्थळाला भेट देण्याचा खास अनुभव घेऊ शकता.

याशिवाय हिंगोलीची रंगतदार सण-उत्सवांची परंपरा, अप्रतिम पैठणी साड्या आणि प्राचीन वारली चित्रकला या गोष्टी तुमच्या प्रवासाला अधिक संस्मरणीय बनवतील. हिंगोलीचे असे वेगळेपण अनुभवायचे असल्यास, ही जागा तुमच्या प्रवासाच्या यादीत नक्की असायलाच हवी!