Washim

वाशीम जिल्हा हा महाराष्ट्राच्या विदर्भ भागातील एक महत्त्वाचा जिल्हा आहे, जो ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक दृष्टिकोनातून आपले विशेष स्थान राखून आहे. प्राचीन वारसा, सुंदर मंदिरे आणि पारंपरिक आदिवासी तसेच ग्रामीण जीवनशैली यामुळे वाशीम जिल्हा विशेष ठरतो. पूर्वी “वत्सगुल्म” या नावाने ओळखला जाणारा हा प्रदेश ऐतिहासिक महत्त्व आणि धार्मिक वारसा यामुळे पर्यटक आणि अभ्यासकांसाठी कायम आकर्षणाचा विषय राहिला आहे.

वाशीमचा इतिहास

वाशीम जिल्ह्याचा प्राचीन इतिहास अतिशय समृद्ध आहे. पूर्वी “वत्सगुल्म” म्हणून प्रसिद्ध असलेला हा प्रदेश वाकाटक राजवंशाच्या वत्सगुल्म राज्याची राजधानी होता. हा वंश प्रवरसेन प्रथम यांचा दुसरा पुत्र सर्वसेन यांनी स्थापन केला. त्या काळात वत्सगुल्म राजधानी असलेल्या या राज्याचा विस्तार सह्याद्री पर्वतरांगांपासून ते गोदावरी नदीपर्यंत पसरलेला होता. वाकाटक हे गुप्त राजवंशाचे समकालीन असल्याने प्राचीन महाराष्ट्राच्या इतिहासात त्यांचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे.

ब्रिटिश काळात, १९०५ मध्ये वाशीम जिल्ह्याचे दोन वेगळ्या प्रशासनिक विभागांत विभाजन करण्यात आले—अकोला जिल्हा आणि यवतमाळ जिल्हा. त्यामुळे वाशीम हे अकोला जिल्ह्याचा भाग झाले आणि संपूर्ण विसाव्या शतकभर अकोलाच्या प्रशासकीय व्यवस्थेखाली राहिले. मात्र, स्थानिक लोकांच्या प्रशासनिक आणि आर्थिक विकासाच्या मागण्यांमुळे १ जुलै १९९८ रोजी वाशीम जिल्ह्याची स्वतंत्र जिल्हा म्हणून पुनर्स्थापना करण्यात आली. आज वाशीम जिल्हा आधुनिकतेकडे वाटचाल करत असताना त्याचा ऐतिहासिक वारसाही जपत आहे.

वाशीममधील पर्यटन स्थळे

• धार्मिक स्थळे
  १. पोहरादेवी मंदिर
  पोहरादेवी मंदिर हे संत श्री गुरु गोविंद महाराज यांना समर्पित असून, हे मंदिर महाराष्ट्रातील विशेषतः बंजारा समाजासाठी अत्यंत पवित्र मानले जाते. या मंदिराला “बंजारा समाजाची काशी” असे संबोधले जाते. दरवर्षी येथे हजारो भाविक दर्शनासाठी येतात. शांत, निसर्गरम्य वातावरणात वसलेले हे मंदिर प्रार्थना आणि ध्यानधारणा करण्यासाठी आदर्शस्थळ आहे. मंदिराच्या आवारात एक पवित्र कुंड आहे आणि यात्रेकरूंसाठी विविध सोयी-सुविधा उपलब्ध आहेत. येथे दरवर्षी मोठी जत्रा भरते, ज्यामध्ये हजारो भाविक सहभागी होतात. पोहरादेवी मंदिर हे श्रद्धा आणि भक्तीचे प्रतीक म्हणून ओळखले जाते.
  २. बालाजी मंदिर
  वाशीममधील सर्वात प्राचीन आणि प्रसिद्ध मंदिरांपैकी एक म्हणजे बालाजी मंदिर! हे मंदिर इ.स. १७७९ मध्ये सबाजी भोसले आणि जानोजी भोसले यांच्या दरबारातील दिवाण असणाऱ्या भवानी काळू यांनी बांधले. भगवान व्यंकटेश बालाजी यांना समर्पित असलेले हे मंदिर ऐतिहासिकदृष्ट्या खूप महत्त्वाचे आहे. औरंगजेबाच्या काळात, मूर्तींचा विध्वंस होऊ नये म्हणून त्या जमिनीत खोल लपवण्यात आल्या होत्या, परंतु कालांतराने त्यांचा विसर पडला. इ.स. १७६० मध्ये एका घोडेस्वाराला या पुरलेल्या मूर्ती सापडल्या. या घटनेनंतर भवानी काळू यांनी भोसले घराण्याच्या आश्रयाने नव्या मंदिराच्या उभारणीस सुरूवात केली. १२ वर्षांच्या कालावधीत हे बांधकाम पूर्ण झाले, आणि १७७६ साली एका खांबावर त्याबाबत शिलालेख कोरला गेला. याच वेळी भव्य “देव तलाव” देखील बांधण्यात आला, जो आजही पाहण्याजोगा आहे.
  ३. अंतरिक्ष पार्श्वनाथ जैन मंदिर
  शिरपूर गावाबाहेर वसलेले अंतरिक्ष पार्श्वनाथ जैन मंदिर हे एक अनोखे आणि प्राचीन धार्मिक स्थळ आहे. येथे उभी असलेली भगवान अंतरिक्ष पार्श्वनाथ यांची काळ्या दगडात कोरलेली मूर्ती सुमारे १०५ सेमी उंच आहे आणि ती हवेवर तरंगत असल्याचे मानले जाते. ही मूर्ती वाळूचा उपयोग करून तयार करण्यात आली असून, ती लाखो वर्षे जुनी असल्याचे मानले जाते. २० व्या तीर्थंकर भगवान मुनिसुव्रत स्वामी यांच्या काळापासून या मंदिराचे महत्त्व आहे. ही जागा श्रद्धाळू जैन बांधवांसाठी मुख्य तीर्थक्षेत्र म्हणून ओळखली जाते.

वाशीम जिल्ह्यास भेट देण्यासाठी योग्य काळ

वाशीम जिल्ह्याला भेट का द्यावी?

वाशीम जिल्हा हा इतिहास आणि सांस्कृतिक विविधता यांचा सुंदर संगम आहे. येथे प्राचीन मंदिरे आणि बंजारा समाजाच्या परंपरा यामुळे हा जिल्हा महाराष्ट्रातील एक वेगळे असे पर्यटनस्थळ ठरतो. येथील साधेपणा, पारंपरिक जीवनशैली आणि धार्मिक वारसा आजही पर्यटक, भक्त आणि इतिहासप्रेमींना आपल्याकडे आकर्षित करतो.

जर तुम्हाला महाराष्ट्रातील एक वेगळ्या पद्धतीने समृद्ध असा ऐतिहासिक आणि धार्मिक महत्वाचा जिल्हा अनुभवायचा असेल, तर वाशीमला नक्की भेट द्या!