Ambagar

अंबागड किल्ला

भंडारा जिल्ह्यातील दाट जंगल आणि डोंगररांगांच्या कुशीत उभा असलेला अंबागड किल्ला हा इतिहास, शौर्य आणि भव्य वास्तुकलेचा जिवंत साक्षीदार आहे. कमी प्रसिद्ध असला तरी या किल्ल्याने अनेक महत्त्वाच्या घटनांना साक्ष दिली आहे. लढवय्यांच्या अभेद्य बालेकिल्ल्यापासून स्वातंत्र्यासाठी झालेल्या रणसंग्रामांपर्यंत, या दुर्गाने अनेक काळ अनुभवले.

किल्ल्याच्या प्राचीन तटबंदीवरून दूरवर पसरलेले घनदाट जंगल आणि डोंगरमाथे मन मोहून टाकतात. उंच कड्यांवरून वाहणारा वारा आणि सभोवतालच्या हिरवाईचा नजारा यामुळे हा प्रवास अधिकच मंत्रमुग्ध करणारा ठरतो. इतिहासाचे गूढ, साहसाचा रोमांच आणि निसर्गाची साथ अशी त्रिसंधी या ठिकाणी लाभते.

अभ्यासक, साहसी पर्यटक आणि निसर्गप्रेमी यांच्यासाठी अंबागड किल्ला एक उत्तम गंतव्यस्थान आहे. हा किल्ला पाहताना भूतकाळाचा साक्षात्कार होतो आणि त्याचे वैभव अंगावर रोमांच उभे करते. भटकंतीला निघा आणि या ऐतिहासिक गडाचे रहस्य स्वतःच्या डोळ्यांनी अनुभवा!

इतिहास

१७०० च्या सुरुवातीस देवगडच्या बख्त बुलंद शाहचा विश्वासू सुभेदार राजा खान पठाण याने अंबागड किल्ला बांधला. हा किल्ला व्यापारी मार्गांवर नजर ठेवण्यासाठी आणि परकीय आक्रमणांपासून संरक्षणासाठी उभारला गेला. नंतर नागपूरच्या राजा रघुजी भोसले यांच्या ताब्यात आला आणि उच्च पदस्थ कैद्यांसाठी तुरुंग म्हणून वापरण्यात आला.

ब्रिटिशांच्या राजवटीत या किल्ल्याचे सामरिक महत्त्व वाढले. त्यांनी याला एक महत्त्वाचा संरक्षण तळ बनवले. १८१८ मध्ये या किल्ल्यावर इतिहासातील एक थरारक प्रसंग घडला. नागपूरच्या अप्पा साहेबांच्या समर्थनार्थ चिमणा पाटील यांनी लांजी बंड उभारले आणि अंबागड किल्ला स्वातंत्र्याच्या लढ्यातील केंद्रबिंदू ठरला. ब्रिटिशांविरुद्धच्या या संघर्षाने किल्ल्याला नवसंजीवनी दिली.

आजही या गडाच्या भग्न अवशेषांमध्ये त्याच्या बंडखोर इतिहासाचा ठसा जाणवतो. काळाच्या झळा सोसूनही त्याचा दबदबा कायम आहे. किल्ल्याच्या प्राचीरवर उभे राहून इतिहास जिवंत झाल्यासारखा भासतो. हा केवळ एक गड नाही, तर पराक्रम आणि स्वातंत्र्याच्या धगधगत्या ज्वाळांचे प्रतीक आहे!

वास्तुरचना

अंबागड किल्ला उंच सखल डोंगरावर उभा असून तो मध्ययुगीन लष्करी स्थापत्यकलेचा उत्तम नमुना आहे. भक्कम तटबंदी, विशाल बुरुज आणि काटेकोरपणे बसवलेले पहारेकऱ्यांचे बुरुज या किल्ल्याला अभेद्य बनवतात. किल्ल्याभोवती खोदलेली खोल खंदक रक्षकांना अधिक सुरक्षितता देत असे.

प्रवेशद्वार विशाल दरवाजांनी बांधलेले असून लोखंडी शSpikeसह मजबूत केलेले होते. हेच पहिले संरक्षणाचे बलस्थान होते. आतले अवशेष जरी उद्ध्वस्त झाले असले तरी ते अजूनही इतिहासाच्या आठवणी जिवंत करतात. येथे लढवय्ये पहारा देत असत, गडातील अंधाऱ्या कोठड्यांत कैदी कोंडले जात आणि तलवारींच्या टकरीत रणनिती ठरवली जात होती.

या किल्ल्याचे संरक्षणात्मक वैभव जितके वाखाणण्याजोगे आहे, तितकीच त्याची निसर्गरम्यता मनमोहक आहे. डोंगरांच्या आणि दाट जंगलांच्या अफाट विस्तारावरून दिसणारे विहंगम दृश्य मनाला भुरळ घालते. भग्न वाटांवरून चालताना वाऱ्यात इतिहासाचे पडसाद ऐकू आल्यासारखे वाटते. हा केवळ एक किल्ला नाही, तर शौर्य आणि अभिमानाने भारलेला एक भव्य गाथासंग्रह आहे!

भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील योगदान

अंबागड किल्ला केवळ लष्करी केंद्र नव्हता, तर तो भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामाचा एक महत्त्वाचा साक्षीदारही होता. १८१८ मधील लांजी बंडानंतर स्थानिक नेते आणि स्वातंत्र्यसैनिकांनी ब्रिटिशांविरुद्ध लढा देण्यासाठी या किल्ल्याचा आधार घेतला. हा उठाव महाराष्ट्रातील व्यापक स्वातंत्र्य चळवळीचा एक भाग होता, ज्यामुळे या किल्ल्याचे ऐतिहासिक महत्त्व अधिकच वाढले.

आजही या किल्ल्यावर भटकताना त्याच्या तटबंदीचे आणि तुरुंग कोठड्यांचे अवशेष पाहता येतात. या भग्न अवशेषांमधून त्याच्या भूतकाळाचे पडसाद ऐकू येतात. शेकडो वर्षांपूर्वी रणांगणात गाजलेल्या या गडाने अनेक शौर्यगाथा अनुभवल्या आहेत. येथे उभा राहिल्यावर इतिहासाचे ते थरारक क्षण डोळ्यासमोर उभे राहतात. किल्ल्याच्या भक्कम बांधकामात आणि त्याच्या दरवाज्यांच्या प्रत्येक शिळेत अजूनही त्या संघर्षाची आठवण जिवंत आहे. हा केवळ एक किल्ला नाही, तर महाराष्ट्राच्या लढाऊ परंपरेचा आणि भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याचा अमर साक्षीदार आहे.

पर्यटकांसाठी खास अनुभव

काळाच्या प्रवाहात अंबागड किल्ल्याने अनेक बदल अनुभवले, पण त्याचा रुबाब अजूनही तसाच टिकून आहे. इतिहासप्रेमी आणि साहस शोधणाऱ्यांसाठी हा किल्ला एक अनोखा ठिकाण आहे. इथपर्यंत पोहोचण्याचा प्रवासच एक साहसी अनुभव आहे. दाट जंगलातून जाणारे अरुंद वाटा, मधूनच दिसणारे रानटी पक्षी आणि हिरवीगार वनश्री, हे दृश्य मनाला वेगळाच आनंद देतात.

शिखरावर पोहोचल्यावर समोर उलगडतो तो अद्भुत नजारा! विस्तीर्ण पठार, दऱ्या-खोरी, हिरवेगार प्रदेश आणि अनंत पसरलेला निसर्ग, हे दृश्य नजरेत साठवावेसे वाटते. शांततेने नटलेला हा किल्ला ट्रेकिंगसाठी, फोटोग्राफीसाठी आणि आत्मचिंतनासाठी एक परिपूर्ण जागा आहे. आजच्या धावपळीच्या जगापासून दूर, इथे आल्यावर मनाला नवी ऊर्जा मिळते. इतिहासाच्या या मौन साक्षीदाराला भेट देणे म्हणजे एका भूतकाळाच्या जगात फेरफटका मारण्यासारखे आहे.

अंबागड किल्ल्यावर कसे पोहोचाल?

अंबागड किल्ल्यापर्यंत पोहोचणे अगदी सोपे आणि सोयीस्कर आहे. रस्ता, रेल्वे आणि हवाई मार्गाने हा किल्ला सहज गाठता येतो. तुमसरपासून साधारण १३ किलोमीटर आणि भंडारा शहरापासून सुमारे ६० किलोमीटर अंतरावर हा किल्ला वसलेला आहे. उत्तम रस्त्यांमुळे प्रवास आरामदायी होतो. खासगी वाहनांव्यतिरिक्त, राज्य परिवहन बस सेवाही किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत नियमितपणे उपलब्ध आहे.

रेल्वेने यायचं असल्यास, सर्वात जवळचे स्थानक चिचोली आहे, जे फक्त ४.५ किलोमीटर अंतरावर आहे. तिथून ऑटोरिक्षा किंवा टॅक्सीच्या मदतीने काही मिनिटांत किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत पोहोचता येते. हवाई मार्गाने येणाऱ्या प्रवाशांसाठी नागपूरमधील डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आंतरराष्ट्रीय विमानतळ सर्वात सोयीस्कर पर्याय आहे. विमानतळापासून किल्ल्यापर्यंत साधारण १०० किलोमीटरचे अंतर असून, टॅक्सी किंवा बसने हा प्रवास करता येतो. या मार्गावरून प्रवास करताना महाराष्ट्राच्या निसर्गसंपन्न ग्रामीण भागाचे सौंदर्य अनुभवता येते.

भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम काळ

अंबागड किल्ला भेट देण्यासाठी सर्वात उत्तम काळ म्हणजे पावसाळा आणि हिवाळा, जुलै ते फेब्रुवारी दरम्यान. या काळात संपूर्ण परिसर हिरवाईने नटलेला असतो आणि हवामान आल्हाददायक राहते. पावसाळ्यानंतरचा काळ विशेषतः मोहक असतो, कारण डोंगररांगा ताज्या हिरव्या छटांनी सजलेल्या असतात, आणि ट्रेकिंग तसेच सहलीचा आनंद द्विगुणित होतो.

जरी किल्ला वर्षभर सहज उपलब्ध असला तरी उन्हाळ्यात उष्णता प्रखर असते, त्यामुळे त्या काळात फिरणे थोडे कष्टदायक ठरू शकते. थंड हवामानात येथे फिरताना निसर्गाच्या सान्निध्यात रममाण होता येते आणि ऐतिहासिक वास्तूंची शुद्ध अनुभूती घेता येते.

अंबागड किल्ला केवळ ऐतिहासिक स्थळ नसून, निसर्गप्रेमी आणि साहसप्रियांसाठीही एक उत्तम पर्यटनस्थळ आहे. त्याच्या सोयीस्कर स्थानामुळे आणि सहज पोहोचता येण्याच्या सुविधेमुळे, हा किल्ला एक दिवसाच्या सहलीसाठी आदर्श ठरतो. इथला इतिहास, निसर्ग आणि रोमांचकारी अनुभव यांचा संगम प्रत्येक पर्यटकासाठी अविस्मरणीय ठरतो.

इतर आकर्षणे

अंबागड किल्ला हा भंडारा जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक रत्न आहे. मात्र, या भागात फिरण्यासाठी अनेक इतर रोमांचक ठिकाणेही आहेत. इतिहास, संस्कृती आणि निसर्ग यांचा अनोखा संगम येथे अनुभवता येतो.

अंधाळगाव हे असेच एक वैशिष्ट्यपूर्ण ठिकाण आहे. हे गाव आपल्या पारंपरिक हातमाग उद्योगासाठी प्रसिद्ध आहे. “विदर्भाचे मँचेस्टर” म्हणून ओळखले जाणारे अंधाळगाव शतकानुशतके वस्त्रनिर्मितीचे केंद्र राहिले आहे. येथे कुशल कारागीर सुबक आणि नाजूक वस्त्रे विणतात, जी महाराष्ट्राच्या समृद्ध वस्त्रपरंपरेचे प्रतीक आहेत.

निसर्ग आणि स्थानिक संस्कृतीचा संगम अनुभवायचा असेल, तर तुमसरला भेट द्यायलाच हवी. हे टुमदार शहर रम्य तलाव आणि गजबजलेल्या बाजारपेठांसाठी ओळखले जाते. नीरव जलाशय येथे शांत क्षण देतात, तर स्थानिक बाजारपेठांमध्ये चविष्ट पारंपरिक पदार्थ आणि हाताने बनवलेल्या वस्तू खरेदी करण्याचा आनंद घेता येतो.

वन्यजीवन प्रेमींसाठी नागझिरा अभयारण्य म्हणजे निसर्गाचा खजिना आहे. येथे वाघ, बिबटे आणि असंख्य दुर्मिळ पक्षी पाहायला मिळतात. जंगल सफारी आणि छायाचित्रणासाठी हे एक आदर्श ठिकाण आहे.

आध्यात्मिक आणि निसर्गरम्य स्थळ शोधत असाल, तर कोरांबी देवी मंदिराची भेट नक्की घ्यावी. डोंगराच्या कुशीत वसलेले हे मंदिर भक्तांसाठी श्रद्धेचे आणि पर्यटकांसाठी निसर्गसौंदर्याने नटलेले ठिकाण आहे. येथे येऊन मनःशांतीचा अनोखा अनुभव मिळतो.

भंडारा जिल्हा इतिहास, निसर्ग आणि अध्यात्म यांचा मनमोहक मिलाफ आहे. येथे प्रत्येक प्रवाशासाठी काही ना काही खास आहे.

अंबागड किल्ल्याला का भेट द्यावी?

अंबागड किल्ला हा केवळ एक ऐतिहासिक ठेवा नाही, तर तो एक अद्भुत अनुभव आहे. या किल्ल्याने शतकानुशतके लढाया पाहिल्या, बंडखोरांची हाक ऐकली आणि स्वातंत्र्याच्या संघर्षाला साक्षी राहिला. आजही त्याच्या तटबंद्या भूतकाळाच्या वीरगाथा सांगतात. डोंगराच्या शिखरावर वसलेला हा किल्ला निसर्गसौंदर्याने नटलेला आहे. हिरवाईने वेढलेले रस्ते, घनदाट जंगल आणि थरारक चढाई यामुळे साहसप्रेमींसाठी हे एक परिपूर्ण ठिकाण आहे.

इतिहासाचा आवड असो, ट्रेकिंगची आवड असो, किंवा नवीन आणि अप्रसिद्ध स्थळे शोधण्याची हौस असो—अंबागड किल्ला प्रत्येकासाठी खास आहे. एकदा येथे पाय ठेवलात की, भोवतालच्या सौंदर्यात रमून जाल. कॅमेरा तयार ठेवा, मनभरून निसर्ग टिपा आणि इतिहासाच्या गूढ वलयात हरवून जा. अंबागड किल्ला म्हणजे इतिहास आणि साहसाचा अपूर्व संगम!