Parli Vaijnath

परळी वैजनाथ

परळी वैजनाथ मंदिर, महाराष्ट्राच्या बीड जिल्ह्याच्या हृदयस्थानी वसलेले, हे भारतातील एक अतिशय पूजनीय ज्योतिर्लिंग आहे. भगवान शंकराला समर्पित असलेले हे मंदिर केवळ श्रद्धेचे केंद्र नसून, त्याची भव्य वास्तुकला आणि पौराणिक महत्त्व देखील अद्वितीय आहे. हे मंदिर भक्तांसाठी एक महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र आहे, जिथे हजारो भाविक दरवर्षी महादेवाचे आशीर्वाद, आरोग्य आणि मानसिक शांती मिळवण्यासाठी येतात. मंदिराच्या पवित्र वातावरणात प्रवेश करताच मन भक्तीमय होते. मंत्रोच्चार, घंटानाद आणि धुपाच्या सुवासाने परिसर भारलेला असतो.

श्रद्धा आणि इतिहास यांचा अनोखा संगम पाहायचा असेल, तर परळी वैजनाथ मंदिराला नक्की भेट द्या. हे मंदिर एक अविस्मरणीय आध्यात्मिक अनुभव देईल!

इतिहास

परळी वैजनाथ मंदिराचा इतिहास त्याच्या आध्यात्मिक महत्त्वाइतकाच अद्भुत आहे. हे मंदिर यादव राजवटीत, सुमारे १२व्या किंवा १३व्या शतकात बांधले गेले. नंतर, १८व्या शतकात महान मराठा राणी अहिल्याबाई होळकर यांनी त्याचे पुनरुज्जीवन केले.

या मंदिराशी जोडलेली सर्वात रोमहर्षक कथा रावणाशी संबंधित आहे. पौराणिक कथेनुसार, लंकेचा राक्षस राजा रावणाने भगवान शंकराला प्रसन्न करण्यासाठी कठोर तपश्चर्या केली. त्याच्या भक्तीमुळे महादेव प्रसन्न झाले आणि त्याला ज्योतिर्लिंग लंकेत नेण्याची संधी दिली. मात्र, वाटेत तो युक्तीला बळी पडला आणि ज्योतिर्लिंग जमिनीवर ठेवले गेले. त्यामुळे ते स्थायी झाले आणि येथेच परळी वैजनाथ ज्योतिर्लिंगाची स्थापना झाली. या मंदिरातील एक वैशिष्ट्यपूर्ण प्रथा म्हणजे येथे भगवान शंकराला तुळशीपत्र अर्पण केले जाते आणि भगवान विष्णूला बेलपत्र अर्पण केले जाते. ही हिंदू परंपरेला उलट असलेली प्रथा आहे, जी शैव आणि वैष्णव संप्रदायातील ऐक्याचे प्रतीक मानली जाते.

परळी वैजनाथ ज्योतिर्लिंगाला चमत्कारीक औषधी व आध्यात्मिक शक्ती असल्याचे मानले जाते. “वैजनाथ” किंवा “वैद्यनाथ” म्हणजेच “चिकित्सकांचा देव” असे त्याचे अर्थ आहे. येथे दर्शन केल्याने रोगमुक्ती आणि संपूर्ण आरोग्य लाभते, असा श्रद्धाळू भक्तांचा दृढ विश्वास आहे.

मंदिर संकुल

परळी वैजनाथ मंदिर ७५-८० फूट उंच टेकडीवर उभे असून, त्याची भव्यता प्रत्येक भाविकाला मंत्रमुग्ध करते. हे भव्य दगडी मंदिर स्थापत्यशास्त्राचा अद्वितीय नमुना आहे. मंदिराच्या भव्य प्रवेशद्वारावर सुंदर नक्षीकाम आणि पितळी दरवाजे आहेत. येथे प्रवेश करताच भक्तांना दिव्य ऊर्जा आणि भक्तिभावाचा अनुभव येतो.

गर्भगृहात स्वयंभू शिवलिंग विराजमान आहे. हे गुळगुळीत आणि काळ्या शाळिग्राम दगडाचे आहे. या मंदिराची खासियत म्हणजे, भक्तांना प्रत्यक्ष ज्योतिर्लिंगाला स्पर्श करून पूजा करण्याची संधी मिळते. असे मानले जाते की या स्पर्शाने दिव्य आशीर्वाद आणि उपचारशक्ती प्राप्त होते. मंदिराचा संपूर्ण परिसर मजबूत तटबंदीने सुरक्षित आहे. प्रशस्त प्रांगण आणि लांबच लांब प्रदक्षिणा मार्ग यात्रेकरूंना सोयीस्कर वाटतो. विशेषतः महाशिवरात्री आणि श्रावण महिन्यात येथे हजारो भाविक एकत्र येतात. मंदिराकडे जाण्यासाठी भव्य पायऱ्या आहेत. त्या चढताना परिसराचे मनमोहक दृश्य दिसते. टेकडीवरून दिसणारा नजारा अप्रतिम असून, तो भक्तांच्या मनात अध्यात्मिक शांतता निर्माण करतो.

परळी वैजनाथ मंदिर केवळ श्रद्धेचे स्थान नाही, तर एक भव्य वास्तुशिल्पकृती आहे. येथे आल्यावर भक्तांना शांती, भक्ती आणि सकारात्मक ऊर्जा यांचा अद्वितीय संगम अनुभवता येतो.

धार्मिक विधी आणि उत्सव

परळी वैजनाथ मंदिर सणांच्या काळात दिव्य प्रकाशाने उजळून निघते. भव्य सजावट, मंत्रमुग्ध करणारे जप आणि भक्तिभावाने भारलेले वातावरण मंदिराला एक अद्वितीय तेज प्रदान करते. येथे अनेक सण उत्साहात साजरे होतात, पण महाशिवरात्रीचा सोहळा सर्वात खास असतो. या दिवशी हजारो भक्त रात्रीभर जागरण करतात. विशेष पूजाअर्चा आणि अखंड “ॐ नमः शिवाय” जप मंदिरात गुंजत राहतो. मंदिरीचे वातावरण भक्तिरसाने भारून जाते.

श्रावण महिना (जुलै-ऑगस्ट) देखील अत्यंत पवित्र मानला जातो. या काळात रोज रुद्राभिषेक केला जातो. भक्तगण दूध, मध आणि बेलपत्र अर्पण करून भगवान शंकराची कृपा प्राप्त करतात. मंदिराभोवती शोभायात्रा आणि भजनसंध्या यामुळे भक्तीमय वातावरण अधिकच पवित्र वाटते. दसरा (विजयादशमी) हाही येथे मोठ्या उत्साहाने साजरा होतो. या दिवशी मंदिरात विशेष पूजा व यज्ञ होतात. भक्तगण भगवान शिवाचे आशीर्वाद घेतात आणि आपल्या आयुष्यातील संकटांवर विजय मिळवण्याची प्रार्थना करतात. कार्तिक पौर्णिमा हा देखील अत्यंत शुभ दिवस मानला जातो. हजारो भक्त गंगेसारख्या पवित्र जलस्नान करून मंदिरात दर्शन घेतात. या दिवशी मंदिर दिव्यांच्या प्रकाशाने झळाळते. मंत्रोच्चार आणि आरत्यांनी वातावरण भक्तिरसात न्हाऊन निघते.

हे सर्व सण मंदिराला भक्ती, श्रद्धा आणि एकात्मतेचे केंद्र बनवतात. घंटानाद, उदबत्त्यांचा सुगंध आणि दीपमाळांचा नजारा या वातावरणाला अधिक दिव्य बनवतो. ही परंपरा केवळ श्रद्धेची जपणूक करत नाही तर भक्तांना ईश्वरी प्रेमाच्या एका महान अनुभूतीने जोडते.

भेट देण्यासाठी योग्य काळ

परळी वैजनाथ मंदिर वर्षभर उघडे असते, पण भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम काळ ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी दरम्यान असतो. या काळात हवामान थंड आणि आल्हाददायक असते, ज्यामुळे भाविक आणि पर्यटक सहजतेने मंदिर परिसराचा आनंद घेऊ शकतात. परंतु, खऱ्या भक्तीमय आणि उत्साही वातावरणाचा अनुभव घ्यायचा असेल, तर महाशिवरात्री किंवा श्रावण महिन्यात मंदिराला भेट द्यावी. या काळात मंदिर आकर्षक सजवले जाते. भक्तिरसाने भारलेले वातावरण, मंत्रोच्चार, भजन, आणि विशेष पूजा यामुळे संपूर्ण परिसर भक्तिमय होतो. भगवान शिवाची कृपा मिळवण्यासाठी हजारो भाविक देशभरातून येथे येतात.

या काळात गर्दी मोठ्या प्रमाणात असते, त्यामुळे दर्शनासाठी जास्त वेळ लागू शकतो. पण या दिव्य सोहळ्याचा प्रत्यक्ष अनुभव घेतल्यावर प्रत्येक क्षण अविस्मरणीय वाटतो. शांतता, भक्ती आणि आध्यात्मिक उर्जेने भारलेला हा काळ मंदिराच्या अनुभूतीला अधिक गहिरा करतो.

कसे पोहोचाल ?

परळी हवाई, रेल्वे आणि रस्ते मार्गाने उत्तम प्रकारे जोडलेले आहे, त्यामुळे भाविक आणि पर्यटकांसाठी येथे पोहोचणे सोपे आहे. परळीला सर्वात जवळचे विमानतळ औरंगाबाद येथे आहे, जे सुमारे २०० किमी अंतरावर आहे. हे विमानतळ मुंबई, पुणे आणि दिल्लीसारख्या प्रमुख शहरांशी जोडलेले आहे. विमानतळावरून परळीपर्यंत पोहोचण्यासाठी टॅक्सी आणि बससेवा उपलब्ध आहेत.

परळी वैजनाथ रेल्वे स्थानक देखील चांगल्या प्रकारे जोडलेले आहे. मुंबई, पुणे, हैदराबाद, नागपूर आणि लातूर या शहरांमधून नियमित रेल्वे सेवा येथे उपलब्ध आहे. त्यामुळे देशभरातून येणाऱ्या भाविकांसाठी हा प्रवास सोयीस्कर ठरतो.

रस्त्यानेही परळीला सहज पोहोचता येते. राज्य महामार्ग आणि राष्ट्रीय महामार्गांमुळे शहर चांगल्या वाहतूक सुविधांनी जोडलेले आहे. औरंगाबाद, नांदेड, लातूर आणि बीड येथून महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळ (MSRTC) तसेच खासगी बससेवा वारंवार उपलब्ध असते. याशिवाय, खाजगी टॅक्सी आणि कॅबद्वारेही प्रवास अधिक आरामदायक आणि सोयीस्कर करता येतो.

आसपासची पर्यटन स्थळे

परळी वैजनाथची यात्रा अधिक समृद्ध करण्यासाठी आसपासच्या अध्यात्मिक आणि नैसर्गिक स्थळांना भेट द्यायला हवी. या स्थळांमध्ये प्रत्येकाचे वेगळेपण आहे आणि वेगळी अनुभूती देते.

औंढा नागनाथ मंदिर हे असेच एक ठिकाण आहे, जे परळीपासून सुमारे ११८ किमी अंतरावर आहे. हे प्राचीन ज्योतिर्लिंग मंदिर भगवान शिवाला समर्पित आहे. त्याच्या भव्य हेमाडपंती शैलीतील स्थापत्यकलेमुळे आणि धार्मिक महत्त्वामुळे दरवर्षी हजारो भाविक येथे येतात. परळीपासून २४० किमी अंतरावर असलेले तुळजाभवानी मंदिर हे देखील अत्यंत महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या कुलदैवत असलेल्या या मंदिरात भक्त शक्ती, पराक्रम आणि संरक्षणासाठी देवीच्या चरणी नतमस्तक होतात. महाराष्ट्रातील अष्टदाश शक्तीपीठांपैकी हे एक आहे आणि भक्तांसाठी श्रद्धेचे स्थान आहे. शीख परंपरेचे दर्शन घ्यायचे असल्यास नांदेड येथील हजूर साहिब गुरुद्वारा अवश्य भेट द्यावा. हे परळीपासून अंदाजे १०५ किमी अंतरावर आहे. हे शीख धर्मातील पाच तख्तांपैकी एक असून, गुरु गोविंद सिंगजींचे अंतिम विश्रांतीस्थळ आहे. त्यामुळे संपूर्ण जगभरातील शीख भाविक येथे मोठ्या श्रद्धेने येतात. परळीपासून फक्त २५ किमी अंतरावर असलेले अंबाजोगाई येथील योगेश्वरी देवी मंदिर भक्तांसाठी आणि इतिहासप्रेमींसाठीही महत्त्वाचे आहे. देवी योगेश्वरीला समर्पित हे मंदिर प्राचीन गुहा आणि ऐतिहासिक वारसा जपणाऱ्या स्थळांनी वेढलेले आहे. इतिहास आणि साहसप्रेमींसाठी धारूर किल्ला एक उत्तम ठिकाण आहे. हा भव्य किल्ला महाराष्ट्राच्या वैभवशाली इतिहासाचे साक्षीदार असून त्यावरून दिसणारे विहंगम दृश्य पर्यटकांना मंत्रमुग्ध करते.

या स्थळांच्या दर्शनाने परळी वैजनाथची यात्रा अधिक पूर्ण आणि संस्मरणीय बनते. भक्तांसाठी आणि पर्यटकांसाठी हा अध्यात्म, संस्कृती आणि वारसा यांचा एक अद्भुत मिलाफ ठरतो.

श्रद्धा आणि भक्तीचा प्रवास

परळी वैजनाथ मंदिराला भेट देणे म्हणजे केवळ तीर्थयात्रा नव्हे, तर भक्ती, आध्यात्मिक ऊर्जा आणि समृद्ध वारसा यांचा अनोखा अनुभव आहे. हे मंदिर आपल्या पवित्र ज्योतिर्लिंग, मंत्रमुग्ध करणाऱ्या वास्तुशैली आणि अद्भुत पुराणकथांमुळे भाविक आणि पर्यटकांना अपूर्व आध्यात्मिक समाधान देते.

आंतरिक शांतता हवी असेल, उत्तम आरोग्याचं मागणं असेल किंवा भगवान शंकराचे आशीर्वाद हवे असतील, तर हे मंदिर भक्तांसाठी एक दिव्य केंद्र ठरते. येथे घेतलेली अनुभूती मनात खोलवर रुजते आणि आयुष्यभर लक्षात राहते. तुमची ही यात्रा अविस्मरणीय ठरेल! परळी वैजनाथच्या दिव्यतेत स्वतःला समर्पित करा आणि या पवित्र स्थळी भक्तीमय वातावरणाचा आनंद घ्या!