Hazur Sahib Gurudwara

हजूर साहिब गुरुद्वारा

गोदावरी नदीच्या शांत तीरावर वसलेले हजूर साहिब गुरुद्वारा म्हणजे भक्ती, इतिहास आणि श्रद्धेचे अद्भुत प्रतीक. नांदेडच्या पवित्र भूमीत उभे असलेले हे गुरुद्वारा शीख परंपरेतील पाच पवित्र तख्तांपैकी एक आहे. इथेच दहावे शीख गुरु, गुरु गोबिंद सिंगजी यांनी १७०८ मध्ये आपले अंतिम क्षण घालवले. गुरुद्वाऱ्याच्या भव्य सोनेरी घुमटांवर सूर्योदयाची कोवळी किरणे पडतात तेव्हा त्याचे सौंदर्य आणखीनच खुलते. वातावरणात गुरुबाणीच्या मधुर सुरांचा अनुनाद घुमतो. इथे येणारा प्रत्येक श्रद्धाळू भक्तीच्या सागरात न्हाऊन निघतो. दरबार साहिबमध्ये केशराचा सुवास, शांततेचा स्पर्श आणि इतिहासाची थोरवी एकाच वेळी अनुभवायला मिळते. येथे पारंपरिक लंगरमध्ये हजारो भक्त एकत्र बसून भोजन घेतात. हा केवळ गुरुद्वारा नाही, तर एक जिवंत इतिहास आहे. नांदेडच्या भूमीत आले की इथे न चुकता भेट द्यावी. मनाला अपूर्व शांतता लाभते, आत्म्याला नवी ऊर्जा मिळते. हजूर साहिब गुरुद्वारा म्हणजे केवळ एक ठिकाण नाही, तर एक भक्तिमय अनुभूती आहे.

इतिहास

हजूर साहिब गुरुद्वाऱ्याचा इतिहास गुरु गोबिंद सिंग यांच्या अंतिम दिवसांशी घट्ट जोडलेला आहे. १७०४ मध्ये चामकौरच्या लढाईनंतर ते नांदेडला आले. या भूमीत त्यांनी आपले अध्यात्मिक निवासस्थान निर्माण केले. याच ठिकाणी त्यांनी शीख समाजासाठी एक ऐतिहासिक घोषणा केली. त्यांनी गुरु ग्रंथ साहिब यांना शाश्वत गुरु म्हणून घोषित केले. या निर्णयाने नांदेडचे स्थान शीख परंपरेत अढळ झाले.

१९व्या शतकाच्या सुरुवातीला महाराजा रणजित सिंग यांनी हजूर साहिब गुरुद्वाऱ्याच्या बांधकामाची जबाबदारी घेतली. गुरु गोबिंद सिंग यांच्या स्मृतिस्थळी उभारलेले हे भव्य गुरुद्वारा १८३२ ते १८३७ दरम्यान पूर्ण झाले. या पवित्र स्थळाला “सचखंड श्री हजूर अबचल नगर साहिब” असे नाव दिले गेले. “सचखंड” म्हणजे सत्याचे राज्य, म्हणजेच परमात्म्याचे शाश्वत निवासस्थान. या गुरुद्वाऱ्याची भव्य रचना, सोनेरी घुमट आणि पवित्र वातावरण भक्तांना मंत्रमुग्ध करते. इतिहास, श्रद्धा आणि भक्ती यांचे अनोखे मिलन इथे अनुभवता येते. नांदेडच्या भूमीत आल्यावर हजूर साहिबला नक्की भेट द्यावी.

मंदिर संकुल

हजूर साहिब गुरुद्वारा स्थापत्यशैलीचा अद्वितीय नमुना आहे. येथे मुघल आणि शीख स्थापत्यकलेचे अप्रतिम मिश्रण पाहायला मिळते. संपूर्ण गुरुद्वारा शुभ्र संगमरवरी बांधकामाने साकारलेला आहे. दोन मजली रचनेवर उभारलेला हा पवित्र स्थळ सोन्याच्या भव्य घुमटाने सुशोभित आहे. सूर्यप्रकाशात चमकणारा हा घुमट गुरुद्वाऱ्याच्या आध्यात्मिक तेजाची साक्ष देतो. आत प्रवेश करताच भिंतींवरील सुरेख भित्तिचित्रे, सोन्याच्या नक्षीदार पॅनल्स आणि नाजूक सुबक कोरीवकाम मन मोहून टाकते. अमृतसरच्या हरमंदिर साहिबच्या भव्यतेची आठवण येथे येते.

गुरुद्वाऱ्याचा सर्वात महत्त्वाचा भाग म्हणजे अंगीठा साहिब. याच पवित्र ठिकाणी गुरु गोबिंद सिंग यांच्या अंतिम संस्काराची विधी पार पडली होती. या ठिकाणी त्यांच्या व्यक्तिगत वस्तू, शस्त्रास्त्रे आणि इतर मौल्यवान अवशेष जतन करून ठेवले आहेत. या पवित्र स्थळी प्रवेश करण्याचा मान केवळ मुख्य ग्रंथीला असतो. त्यामुळे या जागेची पावित्र्य जपले जाते. इतिहास, श्रद्धा आणि भक्ती यांचे प्रतीक असलेला हजूर साहिब गुरुद्वारा प्रत्येक शीख भक्तासाठी एक अलौकिक अनुभव आहे.

धार्मिक विधी आणि उत्सव

हजूर साहिब केवळ ऐतिहासिक स्मारक नाही, तर शीख श्रद्धेचे जिवंत प्रतीक आहे. येथे दिवसाची सुरुवात पहाटेच्या मंगल वातावरणात होते. ‘आसा दी वार’ या गोड गाणाऱ्या शब्दांनी गुरुद्वाऱ्यात भक्तीमय वातावरण निर्माण होते. त्यानंतर गुरु ग्रंथ साहिबाचे अखंड पठण सुरू होते. कीर्तन आणि अरदासाच्या माध्यमातून भाविक परमेश्वराच्या भक्तीत तल्लीन होतात.

येथील एक आगळीवेगळी परंपरा म्हणजे चंदनाचा तिलक लावण्याची प्रथा! गुरु गोबिंद सिंग यांच्या काळापासून सुरू झालेली ही प्रथा आजही टिकून आहे. स्थानिक भक्त आणि ग्रंथी यांच्या कपाळावर हा तिलक लावला जातो. गुरुद्वाऱ्यात लंगरची परंपरा ही शीख धर्मातील समता आणि सेवाभावाचे प्रतीक आहे. येथे दररोज हजारो भक्तांना विनामूल्य भोजन दिले जाते.

दरवर्षी दसऱ्याच्या दिवशी हजूर साहिबमध्ये विशेष सोहळा होतो. याच दिवशी गुरु गोबिंद सिंग यांनी गुरु ग्रंथ साहिबाला अंतिम गुरु म्हणून घोषित केले होते. हजारो भाविक येथे येऊन कीर्तन, प्रवचने आणि विशाल मिरवणुकीत सहभागी होतात. गुरुद्वारा भक्तिभावाने उजळून निघतो.

सन २००८ मध्ये येथे एक ऐतिहासिक सोहळा पार पडला. गुरु गोबिंद सिंग यांच्या गुरु पदवी घोषणेच्या ३०० व्या वर्धापनदिनानिमित्त जगभरातील शीख भाविक हजूर साहिब येथे एकत्र आले. या सोहळ्याने हजूर साहिबच्या महत्वाला जागतिक स्तरावर नवा आयाम दिला. गुरुद्वाऱ्याचे आध्यात्मिक तेज आणि शीख वारसा यामुळे हे स्थळ प्रत्येक शीख भक्तासाठी श्रद्धेचे प्रतीक आहे.

भेट देण्यासाठी योग्य काळ

हजूर साहिब ही भक्ती आणि आध्यात्मिक ऊर्जेने भारलेली जागा आहे. वर्षभर येथे भाविकांची वर्दळ असते, पण ऑक्टोबर ते मार्च हा काळ येथे खऱ्या भक्तीचा अनुभव घेण्यासाठी सर्वोत्तम मानला जातो. या महिन्यांत हवामान आल्हाददायक असते, त्यामुळे प्रवास सुखकर होतो. दूरदूरहून भाविक येथे येतात, मनःशांती आणि आशीर्वाद घेण्यासाठी गर्दी करतात. मंदिराच्या प्रांगणात प्रार्थनांचे सूर, गीते आणि अध्यात्मिक तेज भरून राहते.

दसऱ्याच्या काळात येथे येण्याचा अनुभव अधिक जादुई असतो. हा सण येथे मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो. रंगीबेरंगी सजावट, पारंपरिक विधी आणि श्रद्धेच्या लहरींनी संपूर्ण परिसर भारावून जातो. किर्तन, मिरवणुका आणि ऐतिहासिक आठवणींनी गुरुद्वारा अधिक तेजस्वी दिसतो. प्रत्येक कोपऱ्यात इतिहासाची आणि समर्पणाची कहाणी दडलेली आहे. या ठिकाणी भक्तीची ऊर्जा अत्यंत शक्तिशाली असूनही एक प्रकारची शांतता अनुभवता येते.

कसे पोहोचाल ?

नांदेडला पोहोचणे सोपे आणि सोयीचे आहे. उत्कृष्ट वाहतूक सुविधांमुळे हा प्रवास सुखकर होतो. श्री गुरु गोबिंद सिंग जी विमानतळ शहराला भारतातील प्रमुख ठिकाणांशी जोडतो. नियमित उड्डाणांमुळे विविध भागांतील प्रवासी सहज येथे पोहोचू शकतात. रेल्वेने प्रवास करणाऱ्यांसाठी नांदेड रेल्वे स्थानक एक महत्त्वाचा जंक्शन आहे. विविध राज्यांशी जोडलेले हे स्थानक आरामदायक आणि विश्वासार्ह रेल्वे सेवा पुरवते.

रस्ते मार्गाने प्रवास करायचा असल्यास येथे उत्तम सुविधा उपलब्ध आहेत. राज्य परिवहन महामंडळाच्या बसगाड्या आणि खासगी वाहतूक सेवा नियमितपणे सुरू असतात. टॅक्सी आणि खासगी वाहनांद्वारे प्रवास करणे सोपे आहे. चांगले रस्ते प्रवास सुखकर करतात, त्यामुळे जवळच्या शहरांमधूनही सहज पोहोचता येते. नांदेडच्या आध्यात्मिक आणि ऐतिहासिक महत्त्वाचा अनुभव घेण्यासाठी हवाई, रेल्वे किंवा रस्ते मार्गाने प्रवास करणे अत्यंत सोयीस्कर आहे. भक्त आणि पर्यटक येथे येऊन या पवित्र शहराच्या भक्तीमय वातावरणात रंगून जातात.

आसपासची पर्यटन स्थळे

नांदेडच्या हजूर साहिब गुरुद्वाऱ्याला भेट देणे म्हणजे एक आध्यात्मिक यात्रा, पण या यात्रेला आणखी अर्थ प्राप्त होतो जेव्हा आसपासच्या ऐतिहासिक आणि धार्मिक स्थळांचे दर्शन घेतले जाते. या पवित्र भूमीमध्ये इतिहास आणि श्रद्धेचा संगम पाहायला मिळतो. गोधावरीच्या शांत तीरावर वसलेले गुरुद्वारा नगिना घाट साहिब एक असेच स्थान आहे. गुरु गोबिंद सिंग जी यांच्या स्मृतींशी निगडित हे गुरुद्वारा भक्तांसाठी शांततेचे आणि ध्यानाचे ठिकाण आहे. निसर्गरम्य परिसर आणि भक्तिमय वातावरण मनाला वेगळ्याच आध्यात्मिक उंचीवर घेऊन जाते.

गुरुद्वारा बंडा घाट साहिब हे आणखी एक महत्त्वाचे ठिकाण आहे. शूर योद्धा बाबा बंदा सिंग बहादूर यांच्या स्मृतींना वाहिलेले हे स्थान त्यांच्या महान योगदानाची साक्ष देते. गुरु गोबिंद सिंग जी यांचे निष्ठावान शिष्य म्हणून त्यांनी सिख धर्मासाठी मोठे योगदान दिले. त्यांच्या शौर्य आणि बलिदानाची आठवण येथे जागवली जाते. इतिहासप्रेमी आणि श्रद्धाळू यांच्यासाठी हे स्थान प्रेरणादायी ठरते.

इतिहासाची आवड असणाऱ्यांसाठी नांदेड किल्ला एक उत्तम पर्याय आहे. हजूर साहिबच्या अगदी जवळ असलेल्या या किल्ल्याला समृद्ध ऐतिहासिक वारसा आहे. प्राचीन वास्तुकलेचा उत्तम नमुना असलेल्या या किल्ल्यावरून गोधावरी नदीचे विहंगम दृश्य मन मोहून टाकते. येथील तटबंदी, बुरूज आणि प्रवेशद्वारे पाहताना भूतकाळातील रणनीती आणि सामर्थ्याची जाणीव होते. इतिहासातील विविध कालखंडांमध्ये या किल्ल्याने महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.

नांदेडच्या विविध धार्मिक वारशात हिंदू श्रद्धास्थळे देखील आहेत. विष्णूपुरी येथील काळेश्वर मंदिर हे त्यातील एक महत्त्वाचे ठिकाण आहे. भगवान शिवाला समर्पित असलेले हे मंदिर नांदेडच्या बहुसांस्कृतिकतेचे प्रतीक आहे. वेगवेगळ्या धार्मिक परंपरांचा येथे सुंदर मिलाफ दिसून येतो. मंदिराच्या पवित्र गाभाऱ्यात जाऊन भक्त तनामनाने शिवभक्तीत लीन होतात.

हजूर साहिबची यात्रा ही केवळ एका गुरुद्वाऱ्याच्या दर्शनापुरती मर्यादित राहत नाही, तर ती एक व्यापक अनुभव बनते. भक्ती, इतिहास आणि विविध संस्कृतींचा संगम येथे पाहायला मिळतो. गोधावरीच्या किनाऱ्यावर वसलेली ही भूमी श्रद्धाळूंना नवी ऊर्जा आणि आत्मिक शांती प्रदान करते. या ठिकाणी आल्यावर प्रत्येकजण एका अनोख्या आध्यात्मिक प्रवासाचा भाग होतो.

श्रद्धा आणि भक्तीचा प्रवास

हजूर साहिब गुरुद्वाऱ्याची यात्रा केवळ एक प्रवास नाही, तर तो एक अद्वितीय आध्यात्मिक अनुभव आहे. नांदेडच्या गोधावरी नदीच्या तीरावर वसलेले हे पवित्र स्थळ सिख धर्मातील पाच तख्तांपैकी एक आहे. येथे गुरु गोबिंद सिंग जी यांनी आपल्या अंतिम दिवसांची समाप्ती केली. जगभरातील भक्त या ठिकाणी अपार श्रद्धा आणि भक्तिभावाने येतात. परंपरागत वेशभूषा परिधान केलेले यात्रेकरू गुरबाणीचा जप करत गुरुद्वाऱ्याकडे वाटचाल करतात. सोनेरी गुम्बज आणि संगमरवरी भिंतींचे नाजूक नक्षीकाम या स्थळाच्या दिव्यता आणि भव्यतेचा प्रत्यय देतात. आत प्रवेश करताच पवित्र गुरु ग्रंथ साहिबासमोर नतमस्तक होणारे भक्त, भजन आणि नगर कीर्तनाच्या गजरात लीन होतात. संपूर्ण वातावरण भक्तिरसाने भारलेले असते.

कराह प्रसाद ग्रहण करून आणि लंगरमध्ये सहभाग घेतल्यावर एकता आणि सेवाभावाचा संदेश मनात रुजतो. संध्याकाळी होणारा लेझर शो आणि गुरुंच्या पवित्र वस्त्रांच्या दर्शनाने आध्यात्मिक बंध आणखी दृढ होतो. येथे येणारा प्रत्येक भक्त श्रद्धेने भारावून जातो आणि अंतःकरणात गूढ शांतता घेऊन परततो.