Yavatmal

महाराष्ट्राच्या पूर्वोत्तर भागात वसलेले यवतमाळ हे जिल्ह्याचे प्रशासकीय केंद्र आहे. या शहराचे नाव “यवत” म्हणजे डोंगर आणि “माळ” म्हणजे रांगा या दोन मराठी शब्दांपासून तयार झाले आहे, जे या भागातील डोंगरांच्या शृंखलेला सूचित करते.

गेल्या हजारो वर्षांपासून यवतमाळ हे एक महत्त्वाचे ठिकाण राहिले आहे, येथे विविध साम्राज्ये आणि प्रादेशिक सत्तांनी आपली पकड मिळवण्यासाठी प्रयत्न केले. या समृद्ध ऐतिहासिक वारशामुळे येथे अनेक प्राचीन वास्तू आणि संस्कृतीच्या खुणा आढळतात. तसेच, हा जिल्हा भारतातील काही खूप जुन्या अश्या जमातींचेही घर आहे, ज्यामुळे येथे सांस्कृतिक विविधता दिसून येते. येथील मुख्य भाषा मराठी असली तरी, गोरमाटी, बंजारी, गोंडी, मारवाडी आणि सिंधी यांसारख्या आदिवासी भाषा देखील येथे बोलल्या जातात.

आर्थिक दृष्टिकोनातून यवतमाळ हा कृषी क्षेत्रासाठी महत्त्वाचा जिल्हा असून, मोठ्या प्रमाणावर कापूस उत्पादनामुळे याला “कॉटन सिटी” म्हणून ओळखले जाते. येथे कापूस जिनिंग आणि प्रेसिंग उद्योग तसेच प्रसिद्ध रेयॉन मिल सारख्या उद्योगांचा समावेश आहे.

सण आणि संस्कृतीच्या बाबतीत, यवतमाळ नवरात्रीच्या मोठ्या उत्सवासाठी प्रसिद्ध आहे. गुढीपाडवा, दिवाळी, दसरा, ख्रिसमस आणि इस्टर यासारखे विविध सण देखील येथे मोठ्या उत्साहात साजरे केले जातात. येथील बौद्ध समुदाय आंबेडकर जयंती मोठ्या प्रमाणात साजरी करतो. पारंपरिक वारसा आणि आधुनिक प्रगतीचा संगम साधणारे हे शहर महाराष्ट्राच्या विदर्भ भागातील एक महत्त्वाचे ठिकाण आहे.

यवतमाळचा इतिहास

यवतमाळचा इतिहास मौर्य साम्राज्याच्या काळापासून सुरू होतो. सम्राट अशोकाच्या राज्यात हा भाग बेरार प्रदेशाचा भाग होता. त्यानंतर यवतमाळ अनेक प्रादेशिक सत्तांच्या ताब्यात गेला. बहामनी सुलतानत, अहमदनगर सुलतानत, आणि नंतर मुघल साम्राज्याने येथे आपली सत्ता प्रस्थापित केली. औरंगजेबाच्या काळानंतर थोड्या काळासाठी हे शहर मराठ्यांच्या अधिपत्याखाली आले. अखेरीस १८५३ मध्ये ब्रिटिशांनी याचा ताबा घेतला.

१९४७ मध्ये भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर यवतमाळ महाराष्ट्राचा भाग बनला आणि अजूनही शिक्षण, औद्योगिक क्षेत्रात प्रगती आहे. आजही हे शहर ऐतिहासिक वारसा जपत आधुनिकतेच्या दिशेने वाटचाल करत आहे.

यवतमाळमधील पर्यटन स्थळे

यवतमाळमध्ये ऐतिहासिक मंदिरे, निसर्गरम्य स्थळे आणि वन्यजीव अभयारण्ये आहेत. येथे आवर्जून भेट द्यावीत अशी काही ठिकाणे पुढीलप्रमाणे:

• धार्मिक स्थळे
  १. चिंतामणी मंदीर: हे गणपतीचे प्राचीन मंदिर असून, येथे प्रार्थना केल्याने चिंता नाहीशा होतात म्हणून या मंदिराचे नाव चिंतामणी पडले असा भाविकांचा विश्वास आहे. दरवर्षी येथे मोठ्या प्रमाणावर गणेशोत्सव साजरा केला जातो.
  २. जगत मंदिर: उमरसरा परिसरात असलेले हे मंदिर भगवान विष्णूला समर्पित आहे. येथे मोठ्या संख्येने भाविक दर्शनासाठी येतात.
  ३. खोजोची मशीद: हे प्राचीन धार्मिक स्थळ मुस्लिम समाजासाठी महत्त्वाचे आहे. येथे मोठ्या प्रमाणावर सामूहिक प्रार्थना घेतल्या जातात.
  ४. रंगनाथ स्वामी मंदिर: श्री रंगनाथ स्वामींच्या पूजेसाठी हे मंदिर भाविकांचे श्रद्धास्थान आहे.
  ५. केदारेश्वर मंदिर: हे ११०० वर्षांहून अधिक जुन्या हेमाडपंती शैलीत बांधलेले भगवान शंकराचे मंदिर आहे. याच्या भव्य प्रवेशद्वार आणि नंदीमुळे मंदिराला ऐतिहासिक महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
• नॅशनल पार्क्स
  १. टिपेश्वर वन्यजीव अभयारण्य: १४८.६३ चौरस किलोमीटरमध्ये विस्तारलेले हे अभयारण्य वाघ, बिबट्या, रान डुक्कर, सांबर, गवा, हरण आणि चिंकारा यांसारख्या प्राण्यांचे घर आहे. जंगलतोड आणि नैसर्गिक संसाधनांच्या अती वापरामुळे येथे संरक्षण उपाययोजना राबवल्या जात आहेत. तुम्ही सफारीचे बुकिंग करून, गाईड सोबत जंगलात फिरू शकता.
  २. पैणगंगा वन्यजीव अभयारण्य: वाघ, चित्ता, अस्वल, नीलगाय, साळींदर आणि लंगूर यांसारख्या प्राण्यांसाठी प्रसिद्ध हे अभयारण्य विस्तृत आणि सुंदर निसर्गरम्य भागामध्ये आहे. इथेही तुम्ही गाईड सोबत घेऊन जंगलामध्ये फिरून निरनिराळे प्राणी आणि पक्षी पाहू शकता.
• निसर्गरम्य स्थळे
  १. जामवाडी: यवतमाळपासून १२ कि.मी. अंतरावर असलेले हे ठिकाण निसर्गप्रेमींसाठी स्वर्गच आहे. बोरगाव धरणाजवळील हे ठिकाण शांत वातावरण आणि सुंदर दृश्यांसाठी ओळखले जाते.
  २. बोरगाव धरण (राजहंस पर्यटन स्थळ): यवतमाळपासून केवळ ५ कि.मी. अंतरावर असलेले हे ठिकाण सहलीसाठी प्रसिद्ध आहे. येथे बोटिंग, झोपाळे आणि विविध खेळ उपलब्ध आहेत.
• अन्य आकर्षणे
  १. प्रेरणा स्थळ स्वातंत्र्यसैनिक जवाहरलाल दर्डा यांच्या स्मरणार्थ उभारलेले हे स्मारक ८०,००० चौरस फूट परिसरात असून, येथे सुंदर सागवान वृक्ष आहेत. शांत आणि निवांत वेळ घालवण्यासाठी हे एक उत्तम ठिकाण आहे.

भेट देण्यासाठी उत्तम काळ

यवतमाळ जिल्ह्याला का भेट द्यावी?

इतिहास, संस्कृती आणि निसर्गसौंदर्याचा अनोखा संगम असलेले यवतमाळ हे पर्यटनासाठी योग्य ठिकाण आहे. “कॉटन सिटी” म्हणून ओळखले जाणारे बुलढाणा शहर कापूस उद्योगात महत्त्वाचे स्थान राखून आहे. धार्मिक स्थळे, टिपेश्वर सारखी वन्यजीव अभयारण्ये, तसेच समृद्ध सांस्कृतिक वारशामुळे हे ठिकाण तुमच्यासाठी महत्वाचे आकर्षण ठरू शकते.

इतिहास, निसर्ग आणि संस्कृतीचा एकत्र अनुभव घ्यायचा असेल, तर यवतमाळ तुमच्या पर्यटन यादीत असायलाच हवे!