Gadchiroli
महाराष्ट्राच्या पूर्व भागात वसलेला गडचिरोली हा जिल्हा अनेक प्रवाशांच्या यादीत अद्याप ठळकपणे झळकलेला नाही. मात्र, निसर्गाच्या सान्निध्यात आणि समृद्ध सांस्कृतिक वारशात रममाण होऊ इच्छिणाऱ्या प्रवाशांसाठी हे आदर्श ठिकाण आहे.
गडचिरोली जिल्ह्याची स्थापना २६ ऑगस्ट १९८२ रोजी चंद्रपूर जिल्ह्याच्या विभाजनानंतर झाली. या प्रदेशावर इतिहासात राष्टकूट, चालुक्य, देवगिरीचे यादव आणि नंतर गोंड राजवंशाने राज्य केले. या भूप्रदेशाच्या नैऋत्येस गोदावरी नदी सिरोंचा गावा जवळून वाहते. आर्थिक दृष्टिकोनातून हा जिल्हा प्रामुख्याने आदिवासी संस्कृतीने समृद्ध असून तुलनेने कमी विकसित मानला जातो. येथे घनदाट जंगलांचे व डोंगराळ भूभागांचे प्रमाण जास्त आहे. गडचिरोली बांबू आणि तेंदु पानांच्या उत्पादनासाठी प्रसिद्ध असून येथे मुख्यतः भात शेती केली जाते.
गडचिरोली हा निसर्गप्रेमी आणि इतिहासप्रेमींसाठी एक लपलेला खजिना आहे जिथे तुम्हाला महाराष्ट्राच्या पारंपरिक जीवनशैलीचा आणि निसर्गाच्या सौंदर्याचा अनोखा अनुभव घेता येईल.
गडचिरोलीचा समृद्ध इतिहास
गडचिरोली हा जिल्हा समृद्ध सांस्कृतिक वारसा असलेला असून येथील विविध आदिवासी जमातींमुळे त्याला एक वेगळेच वैशिष्ट्य प्राप्त झाले आहे. येथे मुख्यतः गोंड, मारिया आणि कोरकू यांसारख्या आदिवासी समाजांचे वास्तव्य आहे, ज्यांची परंपरा, कला आणि सण यामुळे गडचिरोलीच्या संस्कृतीला अनोखी ओळख मिळाली आहे.
प्राचीन काळात गडचिरोलीच्या भूमीवर अनेक प्रभावशाली राजवंशांचे राज्य होते. यामध्ये राष्ट्रकूट, चालुक्य, देवगिरीचे यादव आणि नंतर गोंड राजा यांचा समावेश होतो. १३व्या शतकात खंडक्या बल्लाल शाहने चंद्रपूरची स्थापना करून त्याला राजधानी बनवले. पुढे हे शहर मराठ्यांच्या ताब्यात आले परंतु १८५३ मध्ये ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या ताब्यात बेऱार प्रांत गेला. नंतर १९०५ मध्ये ब्रिटिशांनी गडचिरोली तालुका स्थापन केला, जो आधी चंद्रपूर आणि ब्रह्मपुरीच्या जमीनदारी क्षेत्राचा भाग होता. राज्य पुनर्रचनेनंतर १९५६ मध्ये चंद्रपूर बॉम्बे राज्यात विलीन झाले आणि १९६० मध्ये महाराष्ट्राची स्थापना झाल्यानंतर चंद्रपूर हा जिल्हा झाला. अखेर २६ ऑगस्ट १९८२ रोजी चंद्रपूर जिल्ह्याचे विभाजन होऊन गडचिरोली हा स्वतंत्र जिल्हा बनला.
गडचिरोलीच्या भूमीने अनेक राजकीय उलथापालथी, सत्ता परिवर्तन आणि ऐतिहासिक घडामोडी पाहिल्या आहेत. प्राचीन राजवंशांपासून ते ब्रिटिश राजवटीपर्यंत हा जिल्हा सतत बदलत गेला. आजही गडचिरोली आपल्या समृद्ध ऐतिहासिक वारशाचे साक्षीदार म्हणून महाराष्ट्राच्या महत्त्वपूर्ण जिल्ह्यांपैकी एक म्हणून ओळखला जातो.
अवश्य भेट देण्याची ठिकाणे
महाराष्ट्रातील गडचिरोली हा एक अद्वितीय पर्यटन खजिना आहे. साहसप्रेमींसाठी येथे निसर्गाची अप्रतिम साथ मिळते, घनदाट जंगलं, डोंगराळ प्रदेश आणि स्वच्छ नद्या यामुळे ट्रेकिंग, हायकिंग आणि कॅम्पिंगसाठी हे परिपूर्ण ठिकाण ठरते.
इंद्रावती आणि प्राणहिता नद्या वॉटर स्पोर्ट्ससाठी उत्तम संधी उपलब्ध करून देतात. येथे रिव्हर राफ्टिंग, कयाकिंग आणि मासेमारी यांसारख्या साहसी उपक्रमांचा आनंद घेता येतो. वन्यजीव प्रेमींना अभयारण्ये आणि नॅशनल पार्क निसर्गाच्या अगदी जवळून अनुभवता येतील.
- धार्मिक स्थळे
१. मार्कंडदेव:
गडचिरोलीच्या शांत परिसरात वसलेले मार्कंडदेव हे धार्मिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व असलेले गाव आहे. येथे अनेक प्राचीन मंदिरे आहेत, त्यातील सर्वात प्रसिद्ध मार्कंड महादेव मंदिर हे आहे. या मंदिराच्या सुंदर कोरीव कामामुळे आणि प्राचीन स्थापत्यशैलीमुळे हे ठिकाण पर्यटक आणि भाविकांना विशेष आकर्षित करते. या मंदिरांमध्ये कोरलेल्या मूर्ती आणि भित्तीचित्रांमधून रामायण, महाभारत आणि विविध पुराणकथांचे दर्शन होते, जे हिंदू धर्मातील समृद्ध परंपरा आणि कथांचे दर्शन घडवतात. - किल्ले
१. सुरजागड किल्ला
सह्याद्रीच्या डोंगररांगांमध्ये उंचावर वसलेला सुरजागड किल्ला हा इतिहासप्रेमी आणि साहसप्रेमींसाठी एक उत्तम ठिकाण आहे. किल्ल्याचा ट्रेक खडतर असला तरीही, डोंगराच्या टोकावर पोहोचल्यावर समोर दिसणारे विस्तीर्ण आणि मनमोहक दृश्य थकवा दूर करते. हा किल्ला भूतकाळातील अनेक राजवटींचा साक्षीदार राहिल्याने, त्याच्या भग्न पण भव्य वास्तूत इतिहासाच्या अनेक कहाण्या दडलेल्या आहेत. निसर्गाच्या कुशीत, शांततेत भरभरून श्वास घेत ट्रेकिंगचा आनंद लुटायचा असेल, तर सुरजागड किल्ला नक्कीच एक अपूर्व अनुभव देतो. - निसर्गरम्य स्थळे
१. सेमिनरी हिल: गडचिरोलीजवळ असलेला सेमिनरी हिल हा निसर्गप्रेमी आणि प्रवासवेड्यांसाठी स्वर्ग आहे. घनदाट जंगल, शांत परिसर आणि आल्हाददायक हवा यामुळे हा डोंगर परिसर पिकनिक आणि विश्रांतीसाठी एक उत्तम ठिकाण आहे. शहराच्या गजबजाटापासून दूर, निसर्गाच्या सान्निध्यात शांत क्षण अनुभवण्याची संधी, हिरवाईने नटलेला परिसर आणि मनमोहक दृश्ये दिसतात. सकाळी किंवा संध्याकाळी फेरफटका मारण्यासाठी हे ठिकाण आदर्श आहे. - अन्य आकर्षणे
१. ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प
ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठ्या आणि जुन्या व्याघ्र राखीव क्षेत्रांपैकी एक असून, तो निसर्गप्रेमी आणि वन्यजीव छायाचित्रकारांसाठी स्वर्गासमान आहे. १,५०० चौरस किलोमीटरपेक्षा मोठ्या या जंगलात वाघ, बिबटे, अस्वल, चितळ, सांबर आणि असंख्य पक्षीप्रजाती मुक्तपणे विहार करताना पाहायला मिळतात. घनदाट जंगल, निळसर जलाशय आणि जैवविविधतेने समृद्ध परिसर हे या प्रकल्पाचे वैशिष्ट्य आहे. येथे जिप सफारी सारखे अनोखे अनुभव मिळतात, जे निसर्गाच्या अगदी जवळ जाण्याची संधी देतात.
२. चपराळा अभयारण्य
चपराळा अभयारण्य हे गडचिरोलीच्या निसर्गरम्य दक्षिण भागात वसलेले असून, शांतता आणि जैवविविधतेसाठी ओळखले जाते. तुलनेने कमी गर्दी असलेले हे अभयारण्य निसर्गप्रेमी आणि पक्षी निरीक्षकांसाठी एक अनोखा अनुभव देते. येथे वाघ, बिबटे, रानडुक्कर यांसारखे वन्यजीव सहज पाहायला मिळतात, तर पक्षीप्रेमींसाठी अनेक दुर्मिळ आणि आकर्षक पक्षीप्रजाती आढळतात. गर्दीपासून दूर, निसर्गाच्या सान्निध्यात रमण्याची इच्छा असणाऱ्यांसाठी हे एक परिपूर्ण ठिकाण आहे, जिथे वन्यजीव निरीक्षणासोबतच शांतता अनुभवता येते.
गडचिरोली जिल्हा प्राकृतिक सौंदर्य, साहसी पर्यटन आणि वन्यजीव प्रेमींसाठी एक परिपूर्ण ठिकाण आहे. जर तुम्हाला गर्दीपासून दूर जाऊन निसर्गाच्या सान्निध्यात रमायचे असेल तर गडचिरोली नक्कीच तुमच्या यादीत असायला हवे!
भेट देण्यासाठी उत्तम काळ
गडचिरोलीच्या नैसर्गिक सौंदर्याचा आणि ऐतिहासिक स्थळांचा आनंद घ्यायचा असेल तर योग्य हंगामात प्रवास करणे महत्त्वाचे आहे. ऑक्टोबर ते मार्च हा गडचिरोलीला भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम कालावधी मानला जातो. या काळात हवामान आनंददायी आणि आल्हाददायक असते तसेच निसर्ग हिरव्यागार सौंदर्याने नटलेला असतो.
| महिने | हवामान | सक्रियता | ठळक वैशिष्ट्ये |
| ऑक्टोबर ते मार्च | थंड आणि आल्हाददायक | ट्रेकिंग, वन्यजीव सफारी | हिरवळ, कमी पाऊस, बाहेरील साहसी पर्यटनासाठी उत्तम |
जर तुम्हाला गडचिरोलीच्या नैसर्गिक वैभवाचा आणि वन्यजीवांच्या रोमांचक सफरीचा अनुभव घ्यायचा असेल तर ऑक्टोबर ते मार्च दरम्यान प्रवासाची योजना आखा!
गडचिरोली जिल्ह्याला का भेट द्यावी?
गडचिरोली हे प्रवाशांसाठी एक अनोखे ठिकाण आहे.जिथे निसर्ग, साहस, आणि संस्कृती यांचा सुंदर मिलाफ पहायला मिळतो. तुम्ही साहसप्रेमी असाल, विविध संस्कृती जाणून घेण्यात रस असेल किंवा फक्त शहराच्या गोंगाटापासून दूर जाऊन शांतता अनुभवू इच्छित असाल तर गडचिरोलीमध्ये तुमच्यासाठी काहीतरी खास आहे.
गडचिरोलीला भेट देऊन तुम्ही केवळ स्वतःसाठी एक अविस्मरणीय अनुभव तयार करणार नाही, तर स्थानिक अर्थव्यवस्थेला आणि संस्कृती जतन करायला हातभार लावाल. या महाराष्ट्रातील लपलेल्या रत्नांची ओळख जगाला करून देण्यासाठी तुमची भेट महत्त्वाची ठरेल आणि यामुळे ही अद्वितीय स्थळे भविष्यातही आपले सौंदर्य आणि वैशिष्ट्य टिकवून ठेवू शकतील.
तुमच्या पुढच्या प्रवासाच्या यादीत गडचिरोलीचा नक्कीच विचार करा आणि या अप्रतिम जिल्ह्याचा मनमुराद आनंद घ्या!
Travel Essentials
Here are the travel essentials one should know
Top Attractions
Discover the beauty and culture of Maharashtra through our curated experiences
Tadoba-Andhari Tiger Reserve
A renowned wildlife sanctuary offering thrilling safaris and abundant sightings of tigers and other wildlife.
Chaprala Wildlife Sanctuary
Known for its dense forests and diverse flora and fauna, ideal for nature enthusiasts and birdwatchers.
Surjagarh Fort
A historic fort atop a hill, offering panoramic views of the surrounding landscape and insights into the region's past.
Markanda
A picturesque village known for its ancient temples, including the Markanda Mahadev Temple, showcasing intricate architecture and religious significance.
Seminary Hill
A scenic spot with lush greenery and a tranquil ambiance, perfect for picnics and leisurely walks.
Prashant Dham
A spiritual retreat nestled amidst nature, offering meditation and yoga sessions in a serene environment.
A British-era Rest House at Sironcha
The British era Rest House is situated at Sironcha in Sironcha taluka of Gadchiroli District. In British era, it was being used as Collector’s bungalow.
Glory of Allapalli
The Glory of Allapalli is situated in compartment no 76 in Allapalli Forest Range. It is about 16 k.m. from Allapalli on the way to Bhamragad. It is permanent preservation plot, which is maintained for the study of Allapalli forest under their natural condition.