Gondia

महाराष्ट्राच्या ईशान्य भागात वसलेला गोंदिया जिल्हा मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगडच्या सीमेवर आहे. घनदाट जंगलं आणि समृद्ध कृषी परंपरेमुळे हा जिल्हा ओळखला जातो. येथे भात हे प्रमुख पीक असून यामुळेच गोंदियाला “तांदुळाचे शहर” अशी ओळख मिळाली आहे. वैणगंगा नदी आणि तिच्या उपनद्यांचे अस्तित्व येथील पर्यावरणीय समतोल राखण्यात तसेच शेतीस मदत करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

गोंदिया जिल्ह्यातील आदिवासी समाज आपली सांस्कृतिक परंपरा जपुन आहे. पारंपरिक सण, वैशिष्ट्यपूर्ण नृत्यप्रकार आणि धार्मिक विधी यांच्या माध्यमातून ते आपली संस्कृती जिवंत ठेवतात. “पेरसा पेन” या आराध्य दैवताची ते अपार श्रद्धेने पूजा करतात यामुळे त्यांच्या धार्मिक आणि सांस्कृतिक जीवनाला एक वेगळे आध्यात्मिक महत्व मिळते.

येथील लोक स्वतःच्या परंपरांचे जतन करतात. त्यांना पुढील पिढ्यांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी सांस्कृतिक कार्यक्रम व नाट्यप्रयोगांचे आयोजन केले जाते. यामुळे गोंदियाच्या सांस्कृतिक वैविध्याला अधिक सजीव आणि समृद्ध करण्याचे कार्य होते.

गोंदिया जिल्ह्याचा समृद्ध इतिहास

गोदावरी नदीच्या दक्षिणेकडील प्रदेशात प्राचीन काळी स्थानिक आदिवासी समाजाचा वावर होता. रामायणात उल्लेख असलेल्या या लोकांना राक्षस असे संबोधले जात असे. सातव्या शतकात हा प्रदेश छत्तीसगडच्या हैहया राजांच्या अधिपत्याखाली होता आणि त्यांचे राज्य “महा कोसल” या नावाने प्रसिद्ध होते. पूर्वी गोंदिया भंडारा जिल्ह्याचा एक भाग होता.

बाराव्या शतकात पोनवार घराण्याने येथे सत्ता स्थापन केली परंतु नंतर गोंड सरदारांनी त्यांना पराभूत करून रतनपूर घराण्यापासून स्वतंत्रता मिळवली. १७४३ मध्ये राघोजी भोसले यांनी चांदा, देवगड आणि छत्तीसगडवर आपली सत्ता प्रस्थापित केली.

१७५५ मध्ये राघोजी भोसले यांच्या निधनानंतर त्यांचा मुलगा जनोजी भोसले सत्तेवर आला. हिंगणी-बेरडी येथील राघोजी भोसले यांचे वंशज मुदोजी आणि रूपाजी हे शहाजी महाराज (छत्रपती शिवाजी महाराजांचे वडील) यांचे समकालीन होते.

१६९९ मध्ये मुघल-मराठा संघर्षाच्या दरम्यान संभाजी महाराजांच्या मृत्यूनंतर राजाराम महाराजांना परसोजी भोसले यांनी मोठी मदत केली. गोंडवाना, देवगड, चांदा आणि बेरार या भागांमधून त्यांना अधिकृतपणे या प्रदेशाचे नियंत्रण देण्यात आले.

१७व्या शतकात पेशव्यांच्या आगमनाने या प्रदेशात मोठे परिवर्तन घडले. त्यांनी बेरारमध्ये हा भाग समाविष्ट केला. मात्र १८५० च्या दशकात निजामांनी पेशव्यांकडून सत्ता हस्तगत केली आणि अखेरीस हा प्रदेश ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या ताब्यात गेला. १९०३ मध्ये निजामांनी बेरारचा करार ब्रिटिशांना दिला आणि हा भाग मध्य प्रांताचा एक भाग बनला.

१९५६ मध्ये राज्य पुनर्रचनेच्या वेळी भंडारा जिल्हा मध्य प्रदेशमधून मुंबई प्रांतात हलवण्यात आला. १९६० मध्ये महाराष्ट्र राज्य स्थापन झाल्यानंतर भंडारा हा स्वतंत्र जिल्हा झाला आणि अखेरीस १९९९ मध्ये गोंदिया जिल्हा वेगळा करण्यात आला.

गोंदियामधील पर्यटन स्थळे

• धार्मिक स्थळे
  १. सूर्यदेव आणि मांदो देवी मंदिर:
  गोंदिया शहरातील हे प्रसिद्ध मंदिर भगवान सूर्याला समर्पित आहे. या मंदिराची अनोखी रचना आणि कलात्मक शैली प्रत्येकाचे लक्ष वेधून घेते. मंदिराच्या सभोवताल हिरवीगार झाडे आणि निसर्गरम्य वातावरण आहे, जे प्रार्थना आणि ध्यानासाठी एक शांत जागा निर्माण करते. भक्त येथे येऊन मनःशांतीचा अनुभव घेतात.
  २. नागरा शिव मंदिर:
  गोंदिया शहरातील हे प्रसिद्ध मंदिर भगवान शिवांना समर्पित आहे. या मंदिराची भव्य रचना आणि नाजूक कोरीव काम पाहून पर्यटक मंत्रमुग्ध होतात. मंदिराच्या परिसरात भरपूर हिरवळ आहे, जी या ठिकाणाला एक शांत आणि भक्तिमय वातावरण देते. येथे येणारे भक्त प्रार्थना व ध्यान करून मानसिक शांतीचा अनुभव घेतात.
• किल्ले
  १. गोंदिया किल्ला: गोंदिया शहरातील हा ऐतिहासिक किल्ला १६व्या शतकात बांधला गेला होता. त्याच्या भव्य रचनेतून गोंदियाचा संपूर्ण नजारा पाहता येतो. इतिहासप्रेमींनी गोंदियाला भेट देताना हा किल्ला नक्की पाहायला हवा.
• निसर्गरम्य स्थळे
  १. बावनथडी धबधबा: गोंदिया शहराच्या जवळ असलेला हा निसर्गरम्य धबधबा गर्द झाडीने वेढलेला आहे. कुटुंबासोबत पिकनिकसाठी आदर्श ठिकाण आहे पावसाळ्यात या धबधब्याचे सौंदर्य अधिकच खुलते, त्यामुळे तो पाहण्यासाठी हा सर्वोत्तम कालावधी आहे.
  २. नागझिरा अभयारण्य: गोंदिया शहराच्या जवळ वसलेले हे अभयारण्य निसर्गप्रेमी आणि वन्यजीव अभ्यासकांसाठी स्वर्गच आहे. येथे वाघ, बिबटे, हरणे आणि असंख्य पशुपक्षी पाहायला मिळतात. वन्यजीवप्रेमींसाठी हा एक अनोखा अनुभव ठरतो.
  ३. नवागाव राष्ट्रीय उद्यान: या राष्ट्रीय उद्यानात वाघ, बिबटे, अस्वल, हरणे आणि अनेक प्रकारचे पक्षी आढळतात. उद्यानातील नयनरम्य तलावावर बोटिंग आणि पक्षी निरीक्षणाचा आनंद घेता येतो. ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी हा सर्वोत्तम काळ येथे भेट देण्यासाठी उत्तम मानला जातो.
  ४. हजरा धबधबा: गोंदिया शहराजवळील हा निसर्गरम्य धबधबा हिरव्यागार जंगलांनी वेढलेला आहे. निसर्गप्रेमी आणि साहसी पर्यटकांसाठी हे उत्तम ठिकाण आहे. पावसाळ्यात हजरा धबधब्याचे सौंदर्य अधिकच वर्धित होते, त्यामुळे हा सर्वोत्तम भेटीचा काळ आहे.
• लेण्या
  १. कचारगड लेणी: गोंदिया शहराच्या जवळ असलेल्या प्राचीन कचारगड लेण्या इतिहासप्रेमी आणि साहसी पर्यटकांसाठी खास आहेत. लेण्यांच्या भिंतींवरील सुंदर कोरीव शिल्पकला पाहताना प्राचीन काळातील जीवनशैलीचा आढावा घेता येतो. हिवाळ्यात या लेण्यांना भेट देण्यासाठी उत्तम हवामान असते.

गोंदियाचा समृद्ध निसर्ग आणि ऐतिहासिक वारसा अनुभवायचा असेल, तर ही ठिकाणे नक्कीच आपल्या यादीत असावीत!

भेट देण्यासाठी उत्तम काळ

गोंदियाला भेट देण्याचा विचार करत असाल तर ऑक्टोबर ते मार्च हा काळ सर्वोत्तम मानला जातो. या काळात हवामान आनंददायक आणि सुखद असते त्यामुळे तुम्ही कोणत्याही अडथळ्याशिवाय पर्यटन स्थळे, निसर्गरम्य दृश्ये आणि इतर ऍक्टिव्हिटीजचा मनमुराद आनंद घेऊ शकता.

प्रवास अधिक आरामदायक आणि स्मरणीय करण्यासाठी योग्य वाहतूक व्यवस्था आणि सहल नियोजन महत्त्वाचे आहे. तुम्हाला ज्या गोष्टी अनुभवायच्या आहेत त्या लक्षात घेऊन तुमची सहल ठरवा जेणेकरून गोंदियातील तुमचा प्रत्येक क्षण अविस्मरणीय ठरेल!

गोंदिया जिल्ह्याला का भेट द्यावी?

गोंदियाचे निसर्गसौंदर्य, समृद्ध सांस्कृतिक वारसा आणि साहसी अनुभवांची रेलचेल यामुळे हा प्रदेश तुमच्या पर्यटन यादीत असायलाच हवा! येथे निसर्ग, इतिहास आणि संस्कृती यांचा अप्रतिम मिलाफ पाहायला मिळतो.

कल्पना करा की तुम्ही नवागाव राष्ट्रीय उद्यानात वाघ आणि इतर वन्यजीवांचे निरीक्षण करताय किंवा प्राचीन कचारगड लेण्यांतील शिल्पकलेचे विस्मयकारक दर्शन घेताय.

इतिहासप्रेमी असो, निसर्गप्रेमी असो किंवा साहसी पर्यटक असो गोंदियात सर्वांसाठी काहीतरी खास आहे. तर मग एका अविस्मरणीय प्रवासासाठी तयार आहात ना? या अल्प परिचीत पर्यटनस्थळाला भेट द्यायची संधी गमावू नका!